Przemywanie gałki ocznej.
Do najprostszych czynności w okulistyce należy przemywanie oka i płukanie worka spojówkowego i gałki ocznej. Przemywanie oka ma na celu usunięcie wydzieliny zgromadzonej na rzęsach i powiekach i odsłonięcie przykrytych przez nią części oka. Czynność tę wykonuje się zwykłym wacikiem zwilżonym roztworem antyseptycznym. Twarde strupy na powiekach trzeba uprzednio rozmiękczyć oliwą, a następnie zmywać. Czasem i to jest niewystarczające, zachodzi bowiem potrzeba usunięcia strupów pęsetą. Zmienioną pod strupem skórę pędzluje się środkami ściągającymi, roztworami barwników lub natłuszcza się. Przemywanie worka spojówkowego wykonuje się bez użycia wacików. Nieco odchylone powieki spłukuje się strumieniem odkażającego płynu. Jeżeli strumień płynu nie jest w stanie zmyć nagromadzonej na spojówce wydzieliny, dopiero wówczas posługujemy się wacikiem.
Zakładanie maści do worka spojówkowego.
W zależności od wielkości zwierzęcia używa się odpowiednich instrumentów do wprowadzania maści do oka. Najbardziej odpowiednim narzędziem jest spłaszczona pałeczka szklana, której rozmiar uzależnia się od wielkości oka leczonego zwierzęcia. Niewielką ilość maści nakłada się na pałeczkę, którą przykłada się do uprzednio odchylonej dolnej powieki, aby grudka maści znalazła się poza brzegiem powieki w obrębie worka spojówkowego. Wolnym palcem prawej ręki ściąga się górną powiekę w ten sposób, żeby część pałeczki z maścią znalazła się między dwiema powiekami. Wyciągnięcie pałeczki przy zamkniętych powiekach sprawia, że maść pozostaje wewnątrz worka spojówkowego. Następnie przez zamknięte powieki wykonuje się palcami drobne ruchy rozcierające maść w worku spojówkowym.
Wkraplanie leków.
Głowę zwierzęcia unosi się ku górze, tak aby po odchyleniu powieki lek mógł rozlać się w worku spojówkowym. Następnie palcami lewej ręki odciąga się powiekę dolną, aby ukazała się spojówka. Płyn z kroplomierza wkrapla się na spojówkę w takiej ilości, żeby jego nadmiar nie rozlewał się na skórze w okolicy oka. Nie należy przy tych czynnościach dotykać kroplomierzem gałki ocznej i powiek.
Przy podawaniu leków do oka obowiązuje sprawdzenie czy lek podany do zabiegu przez służbę pomocniczą jest właściwy. Maść rtęciowa stosowana do oka może być na przykład pomylona z maścią rtęciową o wyższym odsetku rtęci. Lapis stosuje się w okulistyce jako roztwór niskoprocentowy, ale zwykle w lecznicy znajduje się roztwór wysokoprocentowy. Ponieważ jednorazowe nawet podanie niewłaściwego leki może spowodować utratę wzroku, konieczna jest jak najściślejsza kontrola.
Przyżeganie spojówki.
Odsłoniętą spojówkę pociera się pałeczką lapisową lub pędzluje roztworem lapisu. Jeżeli powieka jest dobrze odwrócona, można ją również polewać roztworem azotanu srebra z kroplomierza tak jednak, aby cały płyn spływał ze spojówki na zewnątrz. Lapis zmywa się po zabiegu strumieniem roztworu fizjologicznego. Działanie lecznicze będzie wywierała ta część leku, która natychmiast po podaniu leku wniknie w tkanki.
Okłady.
Okłady na oko mają na celu rozgrzewanie lub chłodzenie tkanek. Stosuje się więc ciepłe lub zimne płyny w postaci tzw. przymoczek. Jest to gruby płat gazy umoczony w ciepłej lub zimnej wodzie. Woda powinna zawsze zawierać dodatek środka odkażającego. Zarówno ciepłe, jak i zimne okłady trzeba zmieniać co trzy minuty. Wymaga to więc stałej opieki nad chorym zwierzęciem. Zimno można dłużej utrzymać na powiekach, jeżeli do okładu jest użyty lód w niewielkich woreczkach plastikowych. Woreczek z lodem nakłada się na warstwę gazy lub waty. Długotrwałe ciepło zapewnia termofor lub poduszka elektryczna.
Opatrunek.
Nakładanie opatrunku na oko dla ochrony przed wpływami zewnętrznymi może mieć miejsce wówczas, gdy gromadzące się pod opatrunkiem ciepło nie wpływa na przebieg toczących się w oku procesów. Opatrunek zwiększając ciepłotę oka wzmaga krążenie i dlatego jest wskazany głównie w procesach przewlekłych przebiegających bez obfitego wydzielania ze spojówki. Duża ilość wypływu z oka zatrzymana na opatrunku może powodować macerację skóry powiek.
W celu zabezpieczenia oka przed ocieraniem u dużych zwierząt stosuje się siatkę ochronną. Jest to dość gęsta i twarda siatka metalowa uformowana tak, aby przyłożona do czaszki okrywała całą okolicę oczodołu nie dotykając oka i leżała w pewnym oddaleniu od gałki ocznej. Siatkę można umieścić w ogłowiu (kantar) szczelnie przylegającym do głowy zwierzęcia. Ogłowie musi być silnie przymocowane paskami, które z całą pewnością zapobiegną przesuwaniu się siatki.
Konie można również na czas konieczny dla ochrony oka wiązać dwoma łańcuchami do dwóch słupów stajennych tyłem do żłobu. Wówczas karmi się konia ze żłobu ruchomego.
U małych zwierząt oko może być ochronione przez opatrunek lub przez kołnierz tekturowy uniemożliwiający drapanie oka. Kołnierz założony na szyję musi mieć taką wielkość, która nie pozwalałaby na sięganie tylną kończyną w okolicę oka.
Naświetlanie.
Promienie pozafiołkowe.
Źródłem promieniowania pozafiołkowego do naświetlań oczu może być lampa krzemowo-rtęciowa Kromajera z zastosowaniem odpowiednich filtrów zatrzymujących promienie szkodliwe dla oka lub lampa łukowa.
Leczenie promieniami pozafiołkowymi jest wskazane w schorzeniach powiek, a zwłaszcza w przewlekłych zapaleniach skóry lub brzegu powiekowego oraz w zapaleniach spojówki. Powierzchowne podostre lub przewlekłe zapalenia rogówki też mogą być leczone lampa kwarcową.
Elektroterapia.
Prąd niskiego napięcia.
Prąd niskiego napięcia może być stosowany w leczeniu oczy jako prąd galwaniczny, tj. prąd stały lub jako prąd faradyczny tj. zmienny. Prąd stały jest też stosowany przy jontoforezie. Galwanizację i faradyzację stosuje się w porażeniach mięśni gałki ocznej i powiek oraz w zaniku i zaburzeniach czynności nerwu wzrokowego.
Prąd szybkozmienny o wysokim napięciu.
Prąd ten wykorzystywany jest w aparatach diatermicznych zmienia swą energię na ciepło. Diatermia ma szersze zastosowanie w okulistyce, niż inne metody elektrolecznicze. Stosuje się ją w przewlekłych zapaleniach spojówki, rogówki i twardówki oraz tęczówki i ciała rzęskowego. Do nagrzewania oczu trzeba skonstruować specjalne elektrody. Elektroda czynna o wymiarach odpowiednich dla wielkości oka leczonego zwierzęcia jest mniejsza od elektrody biernej. Elektrodę czynną przykłada się do oka, elektrodę bierną przykłada się do przeciwnej strony czaszki. Zaleca się umiar w dawkowaniu prądu, łatwo może bowiem dojść do oparzenia tkanek, na które zwierzę nie reaguje od razu. Na ogół nie przekracza się natężenia prądu równego 0.3 A.
Rentgenoterapia.
W okulistyce mają zastosowanie promienie miękkie zwane promieniami granicznymi lub powierzchownymi w zależności od napięcia w lampie. Promienie o długości fali jakimi są promienie graniczne i powierzchowne są pochłaniane w powiekach lub w rogówce. Nie przenikają do soczewki, gdzie mogłyby wywołać zaćmę. W praktyce weterynaryjnej energię rentgenowską stosuje się w zapaleniach:
Leczenia tą metodą nowotworów gałki ocznej nie przeprowadza się w tych przypadkach bowiem bardziej celowe jest usunięcie oka.
Leczenie tkankowe według Fiłatowa.
Fiłatow lecząc trwałe zmętnienia rogówki wszczepianiem przejrzystych „okienek” pobranych z oczu zmarłych (w kilka godzin po śmierci) zauważył, że wszczepiona rogówka działa nie tylko mechanicznie, jak szkło w oknie, ale wywiera też wpływ biologiczny na sąsiadujące z nią tkanki. Zmętniała rogówka odzyskiwała przenikliwość, chory mógł widzieć nie tylko wszczepione okienko, ale również i przez własną rogówkę. Przypuszczenie Fiłatowa, że rogówka zmarłego w okresie przebywania poza żywym ustrojem wydziela jakieś ciała pobudzające przemiany życiowe w tkankach, było potem przez autora potwierdzone i w badaniach laboratoryjnych i w praktyce klinicznej. Fiłatow wszczepiał konserwowane tkanki swoim chorym i stwierdził, że wpływ zawartych w nich ciał pobudzających do odnowy chore tkanki nie ogranicza się tylko do oka, ale rozciąga się na inne narządy. Leczenie tkankowe zapoczątkowane przez Fiłatowa ma dziś zastosowanie w schorzeniach:
Ciała wywołujące ten wpływ na chora tkankę nazwano biogennymi stymulatorami. Nie jest dokładnie poznana ich struktura chemiczna. Dziś przemysł farmaceutyczny wytwarza leki zawierające biogenne stymulatory w formie zastrzyków. Taka postać leków ułatwia ich stosowanie w praktyce ambulatoryjnej. Uprzednio biogenne stymulatory wprowadzano wraz z konserwowana tkanką operacyjne pod skórę chorego.
Leczenie tkankowe jest szczególnie skuteczne w schorzeniach rogówki. Z powodzeniem leczy się tą metodą zmętnienia długotrwałe, które przed wprowadzeniem do praktyki metody Fiłatowa uznano za nieuleczalne. Zastrzyki z wyciągu tkankowego stosuje się w odstępach siedmiodniowych lub krótszych, tak długo, aż osiągnie się widoczny efekt, co przy zmętnieniach rogówki jest łatwo dostrzegalne. Zmętnienie ustępuje często już po drugim wstrzyknięciu, czasem jednak trzeba powtarzać zastrzyki przez kilka tygodni.
Środki znieczulające.
Najczęściej stosowanym środkiem znieczulającym w okulistyce jest kokaina używana głównie przy mniejszych zabiegach. Do poważniejszych zabiegów znieczula się oko nowokainą. Znieczulenie powierzchowne gałki ocznej osiąga się łatwo przez wkroplenie do worka spojówkowego kokainy lub perkaliny. Tkanki położone głębiej znieczula się zastrzykami nowokainy.
Środki odkażające.
Obok nowoczesnych środków odkażających, stale są w użyciu środki stosowane z powodzeniem od kilkudziesięciu lat. Do tej grupy zaliczamy:
Ostatnio stosuje się do odkażania oka sulfonamidy w roztworach 10% oraz penicylinę.
Środki ściągające i odkażające:
Środki drażniące:
Środki rozszerzające i zwężające źrenicę:
