ChorobÄ™ zwanÄ…
toksoplazmozą (Toxoplasmosis) wywołuje wewnątrzkomórkowy pierwotniak Toxoplasma gondii. Z chorobą tą związane jest wiele mitów, które nie są prawdziwe, ale nadal pokutują w społeczeństwie i stwarzają złą opinie kotom domowym, powodując wiele obaw przed ich hodowlą. Jednak współczesna medycyna weterynaryjna dysponuje nowoczesną wiedzą parazytologiczną na temat tego pierwotniaka i choroby przezniego wywoływanej, która poparta jest wieloma badaniami i doniesieniami naukowymi. Prawdą jest, że koty domowe i inne kotowate są jedynymi żywicielami ostatecznymi pierwotniaka T.gondii, u których pasożyt ten zamyka swój złożony cykl rozwojowy, ale za jego główne rozsiewanie w środowisku odpowiedzialne są przede wszystkim koty bezpańskie i dziko żyjące. Wśród kotów żyjących w domach, jako że mają one mniejszy kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, inwazja tym pierwotniakiem jest stosunkowo rzadka. Dodać należy, że zarażenie toksoplazmozą przez bezpośredni kontakt z kotem jest sporadyczne, a najczęściej następuje poprzez inne źródła, takie jak przypadkowe spożycie zanieczyszczonego pokarmu lub wody, spożycie surowego mięsa, podrobów lub niepasteryzowanego mleka pochodzącego od zwierząt zarażonych oraz w wyniku zakażeń laboratoryjnych, transfuzji świeżej krwi, czy transplantacji. Żywicielami pośrednimi T.gondii, u których występuje chorobai nosicielstwo, mogą być wszystkie gatunki ssaków (również człowiek), ptaki, gady, płazy, nawet ryby, a wektorem roznoszącym inwazyjne formy pasożyta w środowisku zewnętrzym mogą być owady (głównie muchy).
Kotowate mogą zarazić się pierwotniakiem nie wcześniej niż w 4 tygodni użycia poprzez spożycie inwazyjnych oocyst T.gondii, znajdujących siędość powszechnie w środowisku w zanieczyszczonej glebie, wodzie, czykarmie lub unoszących się w powietrzu. Zwierzęta te jednak najczęściej zarażają się poprzez spożycie dzikich gryzoni (myszy,szczurów) i innych drobnych ssaków, ptaków, ryb, będących głównym rezerwuarem T.gondii lub owadów będących wektorem inwazyjnych form pasożyta, a także poprzez spożycie odpadków poubojowych odzwierząt gospodarskich zarażonych, w których organizmie znajdują się pseudocysty lub cysty pierwotniaka. Może również dojść do zarażenia śródmacicznego, w wyniku przenikania trofozoitów pierwotniaka od zarażonych samic poprzez łożysko do płodów, w wyniku czego rodzą się chore kocięta lub dochodzi do poronień. Toksoplazmoza u kotów przebiega zwykle bezobjawowo, dlatego jest trudna do zdiagnozowania. Może być przyczyną zaburzeń w rozrodzie, które również mogą zostać niezauważone. U zwierząt młodych, które po raz pierwszy uległy inwazji, przebieg choroby jest zwykle ostry i powoduje brak apetytu, wzmożone pragnienie, osowiałość, biegunkę, wzrost temperatury, w miarę postępowania choroby także duszność i bolesność okolicy brzucha, co prowadzi do skrajnego wyczerpania, a nawet śmierci. U starszych zwierząt natomiast choroba może mieć przebieg przewlekły, powodując zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (zmienny apetyt, biegunka)oraz ze strony ośrodkowego układu nerwowego (niezborność ruchowa),niekiedy występuje również wzrost temperatury i powiększenie węzłów chłonnych. Stwierdzenie u kota obecności oocyst w kale nie jest jednak wskazaniem do eutanazji zwierzęcia, lecz do leczenia, które nie jest kłopotliwe i długotrwałe. Kotowate są żywicielami ostatecznymi, czyli w czasie choroby w ich organizmie następuje rozmnażanie płciowe pierwotniaka, w efekcie czego powstają inwazyjne oocyty, które są wydalane z kałem do środowiska zewnętrznego, gdzie wytwarzają spory będące w stanie przetrwać w niekorzystnych warunkach ponad rok, mogąc stać się w tym czasie źródłem zakażenia dla innych zwierząt i człowieka. Okres wydalania inwazyjnych oocyst przez kota jest krótki i wynosi od 3 do 21 dni. W tym czasie następuje siewstwo inwazyjnych oocyst dośrodowiska zewnętrznego i możliwość zarażenia żywiciela pośredniego przez pobranie inwazyjnej oocysty w bezpośrednim kontakcie z kotem. Po tym okresie kot staje się nosicielem pierwotniaka, ale już nie wydala inwazyjnych oocyst i nie stanowi potencjalnego zagrożenia dla innych zwierząt i człowieka. Dlatego mimo dużego odsetka zarażonych kotów, siewstwo oocyst T.gondi w ich kale jest zjawiskiem niezwykle rzadkim. Organizm kota może też sam zwalczyć pierwotniaka inastąpi uodpornienie organizmu, powodujące przy kolejnej inwazji szybkie zwalczenie wnikających form pierwotniaka, co uniemożliwia rozwinięcie się choroby i wystąpienie objawów.
 |
|
Ryc.1 Cykl rozwojowy pasożyta. |
Wszystkie gatunki ssaków, w tym również człowiek, mogą być żywicielami pośrednimi, u których uwolniony pierwotniak po dostaniu się do organizmu, rozprzestrzenia się zapośrednictwem układu krwionośnego i limfatycznego, umiejscawiając się w komórkach większości narządów wewnętrznych, ośrodkowego układu nerwowego i mięśni, gdzie namnaża się bezpłciowo, wywołując poważne zmiany. Człowiek zarazić się może poprzez przypadkowe wniknięcie inwazyjnych form pierwotniaka znajdujących się dość powszechnie w środowisku zewnętrzym, co najczęściej jest efektem niedostatecznego utrzymania higieny. Główną bramą wejścia pasożyta jest przewód pokarmowy, a zarażenie następuje poprzez pobranie inwazyjnych oocyst T.gondii znajdujących się w zanieczyszczonym pożywieniu (niemyte warzywa i owoce, pokarmy doktórych miały dostęp owady) oraz w wodzie (studnie, zbiorniki wodne), również poprzez spożycie pseudocyst lub cyst pierwotniaka znajdujących się w surowym, bądź niedogotowanym mięsie, podrobach lub niepasteryzowanym mleku pochodzącym od zwierząt zarażonych. Inną bramą wejścia pasożyta jest droga oddechowa, azarażenie może nastąpić poprzez zaaspirowanie powietrza wraz z inwazyjnymi formami pierwotniaka. Pasożyt może również wniknąć do organizmu przez skórę, błony śluzowe i spojówki, w wyniku kontaktu z zanieczyszczeniami, wktórych znajdują się inwazyjne formy pierwotniaka. Można również zarazić się w wyniku bezpośredniego kontaktu z kotem, jednak tylko wtedy, gdy kot jest siewcą inwazyjnych form pierwotniaka, pies natomiast nie stanowi dla człowieka żadnego zagrożenia, jeżeli chodzi o możliwość zarażenia się toksoplazmozą. Do zarażenia może również dojść poprzez przypadkowy kontakt z trofozoitami pierwotniaka mogący nastąpić w wyniku zakażeń laboratoryjnych, transfuzji świeżej krwi, czy transplantacji. Dzieci mogą się także zarazić poprzez zabawę w piaskownicach lub na placach zabaw, gdzie znajduje się zanieczyszczona gleba, a dorośli poprzez prace ogrodnicze, bądź budowlane. Może również dojść do zarażenia śródmacicznego, w wyniku przenikania trofozoitów pierwotniaka od zarażonej matki poprzez łożyskodo płodów, w wyniku czego w następstwie kolonizacji płodu przez pasożyty rodzą się dzieci chore (zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym), dochodzi do przedwczesnych porodów, poronień lub obumarcia i resorbcji płodów. Jednak, żeby płód był zagrożony, to matka będąc w ciąży musi przechodzić zarażenie pierwotne (pierwszy raz w życiu), ponieważ po przechorowaniu pierwszej inwazji, organizm kobiety wytwarza odporność skierowaną przeciwko pierwotniakom, która przy każdej kolejnej inwazji natychmiastowo zwalcza wnikające formy pierwotniaka, co uniemożliwia rozwinięcie się choroby i wystąpienie objawów, a także chroni płód przed kolonizacją. U osób dorosłych toksoplazmoza ma charakter narządowy i może wywoływać zmiany w płucach, sercu, wątrobie, śledzionie, mięśniach, mózgu i narządzie wzroku oraz objawy związane ze stanami reumatoidalnymi. Naogół jednak toksoplazmoza przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo (objawy ze strony węzłów chłonnych, rzadko może wystąpić gorączka, uczucie osłabienia, bóle głowy imięśni oraz stan zapalny gardła), dlatego kobiety planujące zajść w ciążę powinny poddać się badaniom serologicznym (wykrywającym obecność przeciwciał) w kierunku nosicielstwa T.gondii, a badanie to powinno zostać wykonane na nie mniej niż 4-6 tygodni przed zajściem w ciążę. Nieplanowane ciąże powinny być od początku pod kontrolą lekarza medycyny, który zaleci stosowne badania diagnostyczne i dalsze postępowanie profilaktyczne. Nie trzeba zakazywać ciężarnym kobietom kontaktu z kotami, warunkiem jest jednak zachowanie podstawowych zasad higieny, a u posiadanych w gospodarstwie domowym kotów powinno się wykonać kilkukrotne badanie kału.
W celu zapobiegania zarażeniusię toksoplazmozą powinno się wykluczyć zdiety surowe, bądź niedogotowane mięso i podroby
 |
|
Ryc.2 Źródła zarażenia człowieka pasożytem Toxoplasma gondii. |
oraz niepasteryzowane mleko, należy gotować mięso i inne posiłki najkrócej 10 minut w temperaturze minimum 58*C lub mrozić produkty spożywcze minimum 3 dni w temperaturze od -12*C do -20*C, powinno się higienicznie przyrządzać posiłki oraz chronić je przed dostępem much i innych owadów, rygorystycznie przestrzegać higieny osobistej, pamiętać o myciu rąk, szczególnie po kontaktach z kotami oraz pracach czy zabawach w glebie, wyeliminować surowe mięso z dietykotów i uniemożliwić domowym kotom swobodne opuszczanie gospodarstwa domowego, codziennie oczyszczać kuwetę dla kota i raz na jakiś czas wyparzać ją wrzącą wodą oraz zachowywać ostrożność w kontaktach z nieznanymi kotami.
