Rozród i użytkowość mleczna krów rasy simentalskiej w republice czeskiej

    Bydło simentalskie w Republice Czeskiej określane jest jako rasa czeska pstra     (cz. Český strakatý skot), chociaż i w innych krajach stosuje się nazwy przyjęte-rodzime (austr., szwajc., niem. Fleckvieh, wł. Pezzata Rossa Italiana, fr. Montbeliarde, UK - British Simmental). Niewątpliwie należy do najbardziej popularnej rasy bydła. Obok rasy holsztyńsko-fryzyjskiej jest zaliczana do najliczniejszych ras na świecie. Bydło simentalskie utrzymywane jest prawie na wszystkich kontynentach w zróżnicowanych warunkach środowiskowych i klimatycznych,  europejska populacja liczy około 17 mln. sztuk. Należy do typu o dwukierunkowej użytkowości mleczno-mięsnej. W Polsce do ksiąg hodowlanych wpisywane są simentale mleczne, jednak PZHBSim zabiega o utworzenie drugiego działu – mięsnego. Koszty tworzenia takich stad będą o wiele niższe niż zakup jałówek mięsnych, a zwierzęta będą oceniane jak krowy matki. W Czechach istnieją dwa odrębne związki hodowców bydła simentalskiego: typu mlecznego i mięsnego.
    W Polsce rok 2007 był rekordowym pod względem wzrostu liczby krów rasy simentalskiej będących pod kontrolą użytkowości mlecznej (wzrost o 29,65 % w porównaniu do 2006r.). Cała populacja liczy ok. 45 tys. krów, co stanowi nieco ponad 1,5 % całego pogłowia krów w Polsce. W 2007 roku oceną użytkowości mlecznej objęto 5967 sztuk. Średnia wydajność mleka ocenianych sztuk wyniosła 4943 kg (4,06 % tłuszczy i 3,36 % białka). Najwyższa wydajność mleka ze stada (82 szt.) w 2007r. wyniosła 7339 kg (odpowiednio, 3,93 % i 3,44 %).

Tabela 1. Wydajność i użytkowanie rozpłodowe krów rasy simentalskiej w Polsce wg PFHBiPM (2007r.) OMW – okres międzywycieleniowy * - % krów wycielonych liczony jest do liczby ogółem minus pierwiastki

    Simentale w Republice Czeskiej stanowią w przybliżeniu połowę (ok. 47 %) populacji bydła mlecznego. Do rozrodu, w celu zwiększenia wydajności mlecznej przy zachowaniu cech użytkowości mięsnej, wykorzystywano przede wszystkim buhaje czystorasowe z krajowej hodowli zarodowej, a w mniejszym stopniu importowane. W 2007r. pogłowie krów liczyło 159 327 sztuk utrzymywanych w 1 134 stadach. Kontrola użytkowości mlecznej obejmowała ok. 96 % pogłowia. Średnia wydajność mleczna wyniosła 6352 kg, przy 217 kg białka, 3,43 % zawartości białka i 4,04 % tłuszczu. Mimo założeń w programie hodowlanym braku dolewu krwi innych ras tentacja wzrostowa wydajności jest dość wyraźna. Obecnie wynosi 6601 kg (ostanie 12 miesięcy). Dla przykładu w Niemczech było to 6991 kg (4,15 % tłuszczu i 3,49 % białka), przy czym program hodowlany niemiecki zezwala na dolew do 25 % rasy hf odmiany czerwono-białej.
    Krowy mają dobrą wydajność mleczną, najlepsze sztuki powyżej 10 000 kg za laktację. Fizjologicznie osiągają szczytową wydajność w 3 i 4 laktacji (rekordzistki >14000 kg mleka). Simentale to bydło długowieczne. Bardzo dużo jest krów uzytkowanych powyżej 6 laktacji. W 2007 roku rekordowe wydajności życiowe krów simentalskich w Czechach wynosiły średnio 62 168 kg (8,2 laktacje), co daje 7 577 kg mleka za laktację Pomimo znacznie wzrastającej wydajności mleka (ostanie 7 lat) nie odnotowano wyraźnego wydłużenia okresu międzyciążowego (ryc. 1).
    Czeski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego przyjął na lata 2007-2012 program hodowlany, którego główne założenia zestawiono w tabeli 1. Od 2004 roku używany jest do oceny krów TMI (total merit index), który uwzględnia trzy grupy cech: mleko, mięsność, pokrój w proporcji 40:17:43.

Tabela 2. Cel hodowlany krów mlecznych rasy simentalskiej w Czechach*

Simentale należą do ras wcześnie dojrzewających, dlatego inseminacja jałówek zalecana jest po 16 (16-18) miesiącu życia. Zarówno w stadach mlecznych jak i mięsnych tej rasy nie obserwuje się porodów problematycznych (ciężkich). Nawet w stadach mięsnych simentali w Polsce odsetek porodów łatwych, nie wymagających interwencji lekarskiej, wynosi 98,8% [Przysucha i Grodzki 2007]. U pierwiastek 97,2 %, natomiast powyżej 4 laktacji 99,2 %.
    Wraz ze wzrostem wydajności wydłużeniu uległ okres międzyciążowy (OMC) z 99 dni w roku 1990 do 125 dni w 2007 roku. W tym okresie prawie 2-krotnie wzrósł odsetek krów z OMC powyżej 120 dni (tab. 2). Zmiany te były konsekwencją wrastającej wydajności, przy stosowaniu modelu przedłużonych laktacji. Średni wiek pierwszego wycielenia wyniósł 28 miesięcy i 25 dni, a okres międzywycieleniowy 400 dni (dane za 2006 r.). Długość okresu międzywycieleniowego jest identyczna jak u polskich simentali, jednak co ważne przy wydajności w Czechach wyższej o ok. 2000 kg mleka.

Ryc. 1. Wpływ wydajności mlecznej na długość okresu miedzywycieleniowego u simentali (Czechy)

     Biorąc pod uwagę całą populację krów w Czechach skuteczność I inseminacji była wyższa u simentali niż u rasy hf (ryc.2). Przewaga odsetka cielności po I inseminacji wyniosła ok. 10%.
    W 2007 roku testowanych było 97 buhajów, co stanowi 8-10 % buhajów simentalskich ocenianych w Europie. Najwięcej ich pochodzi z hodowli zarodowych ZD Krasna Hora i Proagro Radesinska Svratka. Wytypowane byczki oceniane są w stacji oceny od 121 dnia do 365 dnia życia. W tym okresie dawki pokarmowe są normowane na przyrosty min. 1300-1400g/dzień. Po zakończeniu oceny byki przeznaczone do pobierania nasienia muszą spełnić określone kryteria: pochodzenia, wzrostu, pokroju i zdrowotne. Nasienie pobierane jest od buhaja 1-2 razy w tygodniu, z którego przygotowuje się od 200 do 1000 porcji. Preferuje się inseminowanie pierwiastek, w celu uzyskania ok. 150 córek po danym buhaju testowym (z 350 ciąży).
    Od 25 lat u naszych południowych sąsiadów realizowany jest embriotransfer (ET). W tym okresie poddano płukaniu 35604 krowy uzyskując 150057 zarodków. W poszczególnych latach skuteczność ET wahała się od 46 do 55 %. W 2007 roku użyto 1002 dawczynie, w tym 21,2 % krów w typie kombinowanym (simentale).

Ryc. 2. Odsetek cielności po I inseminacji krów i jałówek w Republice Czeskiej (X.2007r.)

 

Tabela 3. Długość okresu międzyciążowego u simentali w Republice Czeskiej

    
    Na użytkowość mleczną i płodność bydła duży wpływ ma kondycja. Osiągnięcie idealnej kondycji w poszczególnych okresach laktacji umożliwia wysoką wydajnością mleczną, minimalizację zaburzeń zdrowotnych i reprodukcyjnych oraz łatwe wycielenia (Lotthammer i Wittkowski, 1994). Rasy o dwukierunkowej użytkowości są szczególnie skłonne do otłuszczenia w 2 połowie laktacji. Zasady oceny kondycji metodą BSC są takie same jak dla krów hf, jednak zalecana kondycja w poszczególnych okresach laktacji jest wyższa (ryc. 3). Optymalna kondycja dla krów wchodzących w okres zasuszenia to 4,0 pkt. W tym okresie także u simentali niedopuszczalny jest wzrost kondycji. W szczycie laktacji dopuszczalny jest  spadek kondycji do 3,25 pkt, natomiast od 180 dnia laktacji powinna być sukcesywnie odbudowywana (ryc. 1). Zalecana kondycji dla jałówek wysoko cielnych to 3,5-3,75 pkt. Z badań własnych wynika, że w szczycie laktacyjnym nie dochodzi do wyraźnego deficytu energii, a lipoliza nie jest tak nasilona jak u krów hf. Możliwości te nie są jednak nieograniczone, przy drastycznym niedoborze energii w szczycie laktacji również należy liczyć się z ryzykiem wystąpienia m.in. ketozy.

Ryc. 3. Dopuszczalne zmiany kondycji w okresie laktacji u simentali

    Produkcja wysokiej jakości wołowiny jest ważną cechą rasy simentalskiej. Bardzo dobre wyniki produkcyjne są w pełni porównywalne z wyspecjalizowanymi rasami mięsnymi pod względem intensywności wzrostu, a także jakością tuszy. Mięso simentali charakteryzuje się delikatnością i umiarkowaną marmurkowatością przy zachowanym dwukierunkowym typie użytkowym (tab. 1). W ramach programu hodowlanego pierwszy etap oceny oparty jest na użytkowości własnej wszystkich młodych buhajów, gdzie klasyfikuje się ich intensywność wzrostu, umięśnienie i ogólną ocenę budowy. Drugi etap testowania realizowany jest w oparciu o ocenę potomstwa w wyspecjalizowanych stacjach testowych. Buhaje o wysokiej wartości hodowlanej pod względem cech mięsnych są wykorzystywane w krajowym programie doskonalenia użytkowości mięsnej.
    Bydło tej rasy jest również przydatne pod względem produkcji mleka o specyficznych walorach białka. Producenci serów cenią sobie takie mleko, bo na jednostkę produktu mniej potrzeba surowca niż w przypadku innych ras bydła. Wiąże się to z wysoką zawartością białka, która u krajowych simentali wynosi 3,36 %, w Czechach jest to 3,46 %. Zawartość kazeiny wynosi około 2,56 %, ponadto częstotliwość występowania genu kappa-kazeiny jest wyższa niż u innych ras. Mleko tej rasy ma również specyficzne właściwości dietetyczne, co wynika z niskiej zawartości cholesterolu i kwasów nasyconych, a większej zawartości kwasów wielonienasyconych, w tym omega-3.