Rozpoznanie zaburzeń metabolicznych w stadach krów opiera się o cały zespół badań diagnostycznych, których ważnym elementem jest oznaczenie wskaźników biochemicznych krwi, składających się na profil metaboliczny. Programy diagnostyczno-profilaktyczne obejmują także analizy laboratoryjne treści żwacza, mleka, moczu, analizę dawek pokarmowych [Studer 1998]. Służą one do wykrywania nawet subtelnych odchyleń od norm wartości badanych parametrów. Pozwala to wyeliminować zagrożenia zdrowia zwierząt jeszcze przed pojawieniem się klinicznych objawów chorobowych, zaburzeń rozrodczości i spadku wydajności mlecznej [Rutkowiak 2001]. Okresowe monitorowanie diagnostyczne stada ma duże znaczenie w profilaktyce chorób metabolicznych oraz pozwala na osiągniecie dodatnich wskaźników ekonomicznych w hodowli krów mlecznych [Mordak i Nicpoń 2006].
W wykrywaniu schorzeń metabolicznych na poziomie stada interpretacja wyników badań laboratoryjnych i testów jest odmienna niż w przypadku diagnozowania pojedynczej sztuki. Interpretacja badań laboratoryjnych i szybkich testów w oparciu o stado polega na określaniu sub-prób i zawężanie liczby oznaczanych wskaźników [Oetzel 2004].
W ocenie wyników badań należy przyjąć wartości referencyjne, charakterystyczne dla określonej populacji bydła (rasy, kierunku i wysokości produkcji). Normy fizjologiczne mieszczą się z reguły w dużym przedziale wartości i w związku z tym porównania z nimi mają mniejszą wartość diagnostyczną, zwłaszcza w przebiegu zaburzeń o charakterze subklinicznym. Profile metaboliczne krów rasy simentalskie również uzasadnione jest ze względu na powstawanie coraz większej ilości ferm bydła tej rasy w naszym kraju.
Celem badań było określenie i porównanie wartości wybranych wskaźników biochemicznych krwi krów rasy simentalskiej (typ mleczny) w okresie okołoporodowym i na początku laktacji. Badania poszczególnych parametrów w końcowym okresie zasuszenia miały również na celu ocenę ryzyka wystąpienia zaburzeń na początku laktacji.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w fermie bydła rasy simentalskiej należącej do Proagro Radesinska Svratka (Republika Czeska). Obsada krów w fermie wynosiła 330 sztuk, o średniej wydajności 6990 kg mleka, 3,8 % tłuszczu, 3,49 % białka. Zwierzęta utrzymywane były w okresie okołoporodowym w porodówce na głębokiej ściółce w kojcach zbiorowych (po ok. 15 szt.). W 7 dniu po porodzie przenoszone były do obory wolnostanowiskowej.
Żywienie oparte było na dawkach TMR. Krowy zasuszone otrzymywały ok. 15 kg TMR-u i słomę do woli. W skład dawki pokarmowej TMR wchodziły następujące pasze: kiszonka z kukurydzy (16 kg), sianokiszonka (6 kg), sianokiszonka z roślin motylkowych (6 kg), śruta rzepakowa (1,5 kg), sojowa (2,7), młóto browarniane (8 kg), melasa (2 kg), siano (2 kg), pasza treściwa (2,1 kg), gniecione ziano (kukurydza i jęczmień, 2,5 kg), premiks Camisan (0,25 kg), kwaśny węglan sodu (0,15 kg), lizawka.
Badania wykonano na 38 krowach wieloródkach wytypowanych do doświadczenia w sposób losowy. Zwierzęta były klinicznie zdrowe, w wieku 4-7 lat. W dniu rozpoczęcia badań kondycja krów, oceniona metodą BCS, była wyrównana i wyniosła 4,07+0,68 pkt. Krew do badań pobierano z żyły szyjnej zewnętrznej w godzinach rannych przed podaniem paszy, pomiędzy 3. a 14. dniem a.p. (38 krów). Pobieranie krwi ponowiono 1-2 dni a.p. (n=22), 1-2 dni p.p. (n=10) oraz w 3 tygodniu p.p. (n=38). W surowicy krwi oznaczono:
- glukozę metodą oksydazową przy użyciu odczynników firmy ABX,
- kwas b-hydroksymasłowy (b-HM), wolne kwasy tłuszczowe (WKT) - metodą enzymatyczną przy użyciu odczynników firmy Randox,
- bilirubinę całkowitą oraz aktywność enzymów: aminotransferazy asparaginianowej (AST) i aminotransferazy alaninowej (ALT), g-glutamylotransferazy (GGT) metodą kinetyczną wg zaleceń IFCC, przy użyciu odczynników firmy ABX.
Analizy wykonano przy użyciu analizatora biochemicznego Pentra 400, firmy HORIBA ABX.
Wyniki badań poddane zostały analizie statystycznej przy użyciu programu statystycznego Statgraphics ver. 5.0 z uwzględnieniem średnich, odchyleń standardowych oraz istotności różnic między pobraniami, testem rozstępu Duncana.
Wyniki i dyskusja
Na podstawie oznaczonych parametrów biochemicznych krwi można wnioskować o stanie zdrowia zwierząt i ich metabolizmie oraz o poprawności stosowanego żywienia. Ukierunkowane badania (oznaczane parametry, stan fizjologiczny) w poszczególnych przypadkach pozwalają wykryć schorzenia metaboliczne w postaci subklinicznej, unikając ryzyka rozwinięcia się pełnych objawów chorobowych w stadzie. W aspekcie ekonomicznym pozwala to uniknąć brakowania z hodowli krów o najlepszych cechach produkcyjnych. Dodatkowo skuteczne leczenie zawsze powinno uwzględniać przyczyny.
W dniu rozpoczęcia badań 3-14 a.p. oraz w 1-2 dni a.p. poziom glukozy w surowicy krwi był wysoki (3,72 i 3,73 mmol/l). Bezpośrednio po porodzie (1-2 dzień p.p.) stwierdzono istotny wzrost jej zawartości, do 4,11 mmol/l. Mogło to wynikać z fizjologicznego stresu poporodowego i większego wydzielania glikokortykoidów, zwiększających poziom glukozy. W okresie wzrastającej laktacji poziom glukozy uległ obniżeniu do 2,95 mmol/l. Obniżenie się stężenia glukozy w pierwszych tygodniach po porodzie jest wyrazem metabolicznych adaptacji do rozpoczętej laktacji [Ballard i in. 2001]. Występowanie u krów w tym okresie ujemnego bilansu energetycznego może wiązać się ze spadkiem poziomu glukozy w osoczu krwi nawet ponad 1/3 [Studziński i in. 2003]
W okresie okołoporodowym nasilonej ketogenezy nie stwierdzono. W 3 tygodniu laktacji wystąpił pewien wzrost poziomu kwasu b-hydroksymasłowego w surowicy krwi, jednak wartość graniczna 1400 μmol/l, świadcząca o subklinicznej ketozie nie została przekroczona [Carrier i in. 2003, Oetzel 2001]. Krowy w początkowym okresie laktacji z koncentracją β-HM powyżej tej wartości zagrożone są zwiększonym ryzykiem przemieszczenia trawieńca lub ketozy klinicznej, a przy zawartości około 2000 μmol/l mają wyraźnie obniżoną wydajność mleka.
Prawidłowy poziom WKT od 14 do 2 dni a.p. powinien być niższy niż 400 μmol/l (0,4 mmol/l) [Duffield 2000]. W badaniach własnych wyniósł 0,34 mmol/l. Wzrost koncentracji WKT >700 μmol/l w ostatnim tygodniu przed wycieleniem 5-krotnie zwiększa ryzyko zachorowania krów na subkliniczną postać ketozy w pierwszym tygodniu po wycieleniu. Ogólnie przyjmuje się, że oznaczanie poziomu WKT u krów 2 dni a.p. do 3 dni p.p. nie jest miarodajne ze względy na znaczny spadek pobrania paszy i nasilenie lipolizy. U krów rasy simentalskich zmian takich nie odnotowano. W 3 tygodniu laktacji poziom WKT uległ istotnemu obniżeniu (tab. 1). W procesie oksydacji część WKT utleniana jest via ketony, co wiąże się z wzrostem koncentracji kwasu β-HM. Tendencje te odnotowano w 3 tygodniu laktacji, przy czym były one słabo nasilone. Średnia wydajność mleka w pierwszym próbnym udoju wyniosła 37,4 kg.
Występujący w okresie okołoporodowym spadek pobrania paszy [Ballard i in. 2001], a jednocześnie wzrost, na początku laktacji, zapotrzebowania na energię powoduje zwiększoną lipolizę tłuszczu zapasowego [Studziński i in. 2003]. Wyrazem tych zmian jest wzrost poziomu wolnych kwasów tłuszczowych (WKT) w surowicy krwi bezpośrednio przed porodem, uzyskując szczyt 3-5 dni po porodzie, natomiast powrót do niskiej ich koncentracji następuje około 14 – 21 dni po porodzie [Vazquez-Anon i in. 1994]. Ponadnormatywny wzrost poziomu WKT w surowicy krwi wiąże się z akumulacją trójglicerydów w wątrobie oraz wzrostem produkcji związków ketonowych [Studziński i in. 2003]. U krów rasy simentalskiej nie stwierdzono w okresie okołoporodowym wzrostu uwalniania WKT do krwioobiegu (2 dnia a.p. do 2 dni p.p.), co może wskazywać na umiarkowany spadek pobrania paszy.
Poród oraz rozpoczynająca się laktacja w istotny sposób wpłynęły na kształtowanie się poziomów aktywności AST w surowicy krwi. Stwierdzono wzrost aktywności tego enzymu w 1-2 dniu p.p., do 78,63 U/l. W kolejnym pobraniu krwi aktywność ta nieznacznie obniżyła się. Wartości prawidłowe całego okresu badań nie zostały przekroczone [Winnicka 2001]. Aktywność ALT w surowicy krwi poszczególnych grup krów podczas badań nie odbiegała od wartości stwierdzonych u krów zdrowych rasy hf [Mordak i Nicpoń 2006], wykazując w okresie poporodowym niewielkie tendencje wzrostowe (tab. 2).
Marczuk i Filar [2003] wskazują na szczególną przydatność oznaczania aktywności GLDH, AST oraz stężenia bilirubiny w rozpoznawaniu subklinicznych uszkodzeń i zaburzeń czynności wątroby w przebiegu ZNMT. Przydatnym enzymem jest również GGT, ze względu na dużą swoistość wątrobową, którego wzrost u krów po porodzie wskazuje na uszkodzenie struktur komórkowych hepatocytów. Podczas okresu badawczego istotnych zmian aktywności GGT w surowicy krów simentalskich nie stwierdzono. Stężenie bilirubiny całkowitej 2 dni a.p. do 2 dni p.p. wzrosło do 4,35 μmol/l, ulegając obniżeniu w 3 tygodniu laktacji. Zakres wartości prawidłowych obejmuje przedział od 1,9 do 7,0 μmol/l [Winnicka 2001]. Dużą przydatność oznaczania stężenia bilirubiny w ocenie stanu czynnościowego wątroby potwierdzają liczne badania. U krów rasy hf z subkliniczną ketozą stwierdzono wartość tego wskaźnika na poziomie 7,27 μmol/l [Nowakowski 2008].
Określenie poziomów poszczególnych parametrów biochemicznych krwi u zwierząt klinicznie zdrowych danej rasy z uwzględnieniem stanu fizjologicznego, wysokości produkcji i systemu żywienia może stanowić ważną informację przy interpretacji wyników u zwierząt wykazujących objawy chorobowe.
Wnioski
1. Stwierdzone w badaniach własnych poziomy parametrów przemian węglowodanowo-lipidowych (glukoza, b-HM i WKT), stężenie bilirubiny całkowitej i aktywność AST oraz GGT mogą być przyjęte jako wartości referencyjne dla krów mlecznych rasy simentalskiej w okresie okołoporodowym i na początku laktacji.
2. U krów rasy simentalskiej przy prawidłowym zbilansowaniu dawek TMR nie dochodzi do nasilonej lipolizy w okresie okołoporodowym (2 dni a.p. do 2 p.p.) i na początku laktacji.
3. Dynamika przemian metabolicznych u rasy simentalskiej w okresie przejściowym nie jest tak gwałtowna jak u rasy hf, mimo wysokiej wydajności mlecznej.
|
|
|
Tab. 1. Koncentracja glukozy, kwasu b-hydroksymasłowego (b-HM) i wolnych kwasów tłuszczowych w surowicy krwi krów rasy simentalskiej, ±s (zakres) Objaśnienia: a, b - istotność różnic pomiędzy poszczególnymi pobraniami przy p£0,05; A, B - istotność różnic pomiędzy poszczególnymi pobraniami przy p£0,01 |
|
|
|
Tab. 2. Aktywność enzymów AST, ALT i GGT oraz zawartość bilirubiny całkowitej w surowicy krwi krów rasy simentalskiej, ±s (zakres) Objaśnienia: jak w tab. 1 |
