Uszkodzenia jaj lęgowych, Cd.
W stanach zapalnych jajowodu, na przykład przy kolibakteriozie układu rozrodczego, pierwotnemu uszkodzeniu mogą ulegać błony podskorupowe w cieśni, co jest podstawą późniejszej, wadliwej mineralizacji skorupy. Ponadto blizny i zrosty pozapalne obecne w samym gruczole skorupowym odciskają się na tworzącej się skorupie. Najczęściej przybiera ona wygląd zgniecionego papieru. Jest to obraz najbardziej powszechny ze znanych zniekształceń skorupy. W mikroskopie kutikuli na powierzchni jaja i obnażeniem ujść wewnętrznych porów. Ultrastruktura przekroju tak uszkodzonej skorupy wykazuje niewielkie zmiany w warstwie krystalicznej i palisadowej. Nie mają one jednak odzwierciedlenia w makroskopowym wyglądzie skorupy. Dlatego jaja te, mimo olbrzymiej deformacji, bywają na ogół w skorupie grubej, twardej i o dużej wytrzymałości.
Większe uszkodzenie mikrostruktury skorup obserwowano w syndromie. W okresie wyraźnych objawów klinicznych u niosek makroskopowe zmiany powierzchniowe były widoczne przy dobrym oświetleniu w postaci zbliżonej do wyglądu skórki pomarańczy. W mikroskopie skaningowym ujawniono nieregularne pęknięcia kutikuli i gruzełkowo-pęcherzykową warstwę powierzchniową z naddatkami.
Makroskopowe uszkodzenie skorup notuje się w syndromie spadku nieśności, chorobie wywoływanej przez adenowirusy i pojawiającej się w szczycie nieśności. Zmiany w jajach występują w okresie nieśności około trzy tygodnie po zakażeniu. Początkowo kury składają jaja o skorupie zdepigmentowanej, zwieńczonej, szorstkiej, następnie w bardzo słabo uwapnionych błonach. Rozrzedzone białko tych jaj powoduje, że błony zapadają się i wyglądają jak przygniecione. Jaja składane w błonach z innych przyczyn:
zachowują swój kształt. Późne zakażenie korona wirusami przy zakaźnym zapaleniu oskrzeli daje zmiany pozapalne w jajowodzie. Widoczne są wzdłuż długiej osi jaja większe lub mniejsze rowki i wgniecenia. W przeciwieństwie do syndromu spadku nieśności zmiany te są nieodwracalne.
Częstym uszkodzeniem skorupy jest utrata pigmentu w kutikuli. Są to porfiryny, pochodne pirolu. Ich źródłem w organizmie jest hemoglobina, a synteza porfiryny odbywa się w gruczole skorupowym na około 3 godziny przed zniesieniem jaja. Utratę pigmentu stwierdzono w trakcie grypy ptasiej (szczególnie indyków), po zatruciu nikarbazyną i ochra toksyną A, a także innymi mykotoksynami. Szczerze badania nad uszkodzeniem ultrastruktury skorupy po zatruciu niosek ochratoksyną A przeprowadzili Niemiec i wsp. Zmiany zlokalizowały się głównie w kutikuli i w warstwie palisadowej, co wpływało na budowę porów. Powstały też wyraźne odkształcenia włókien oby błon podskorupowych, co uwidoczniło się pomniejszeniem lub zatarciem oczek sieci.
Zmiany w ultrastrukturze skorupy znaleziono przy zakażeniu stad:
Budowa skorupy ulega również uszkodzeniu:
Podobnie w owulacjach przyspieszonych, kiedy dwa jaja ściśnięte w macicy mają charakterystyczne spłaszczenie boczne. W mikroskopie skaningowym zmiany dotyczą wszystkich sześciu warstw skorupy. Największe zmiany lokalizują się w części stożkowej warstwy brodawkowej z utratą przyczepności do błon podskorupowych.
W warunkach fizjologicznych jaja z naddatkami wapniowymi od dawna interesowały badaczy. Jak dotąd nie ma wyjaśnienia przyczyny ich powstawania. Przypisuje się je stresom, zaburzeniom wewnątrzmacicznego środowiska przez zmniejszenie poziomu Ca i niedobór witaminy D3, wadliwym programom świetlnym i żywienia. Jaja te nie podlegają wybrakowaniu i są dopuszczone do wylęgu.
Natomiast wylężone pisklęta nie wykazywały obniżenia jakości. Ultrastrukturę skorupy charakteryzowały jedynie zmiany powierzchniowe w postaci ubytku kutikuli w rejonie naddatków. Dopiero mikroanaliza rentgenowska wykazała niefizjologiczny rozkład większości pierwiastków wchodzących w skład skorupy z ubytkiem wapnia.
Wszystkie choroby niosek, które kongenitalnie zniekształcają skorupę jaja, wywołują równocześnie fizykochemiczne i patologiczne zmiany treści jaja czyniąc je nieprzydatnymi do legu. Mogą to być zakażenia pionowe, zanieczyszczenia przez skorupę rozmaitymi patogenami oraz konsekwencje podawania antybiotyków do paszy. Antybiotyki obniżają lizozym w jajach. Stosowanie w przeszłości antybiotyków paszowych dawało okazję do przełamania ochronnej bariery białka w penetracji drobnoustrojów przez skorupę.
Dość powszechnym problemem, szczególnie w jajach konsumpcyjnych, są tzw. plamki krwiste. Są mniejsze, np. wielkości ukłucia szpilką, lub większe skrzepy i wylewy krwawe usytuowane na zewnętrznej błonie wite linowej lub wylane do białka. Bogato unaczyniona błona pęcherzyka jajnikowego, otaczająca oocyt – kulę żółtkową, w momencie owulacji może w warunkach fizjologicznych wylać odrobinę krwi z krwawiącego kapilaru. Większe wynaczynienie zawsze mają tło patologiczne. Należą tutaj najczęściej:
• zatrucia:
chemiczne,
środowiskowe,
polekowe,
toksynami grzybów,
• wszelkie uszkodzenia wątroby,
• choroby atakujące układ krążenia.
Całkowicie odrębną etiologię mają tzw. plamki mięsne w jaju. Są to strzępki włóknika lub skupiska złuszczonych nabłonków, które przypadkowo dostały się do białka. Fizjologicznie ciała obce w trakcie naturalnego oczyszczania się jajowodu są otoczone skorupą i wydalone w formie tzw. jaj karłowatych o masie 10 -25 g. Jaja te przeważnie składane są w gnieździe.
W treści jaja, szczególnie w białku, zawarte są czynniki obronne, chroniące przyszły zarodek przed zakażeniem. Należą do nich:
Czynniki obronne jaja mogą nie być w stanie zabezpieczać zarodki przed zakażeniami endogennymi. Natomiast drobnoustroje, które zdołały przeniknąć z zewnątrz przez pory skorupy i błony podskorupowej, mogą być unieczynnione w białku. Przyjmuje się, że koncentracja lizozymu w białku jaja wynosi 2200-3500 mirkogramów / ml, co daje stężenie około 3,5%. Aktywność lityczna lizozymu w stosunku do ściany komórkowej licznych bakterii czyni go zdecydowanie substancją bakteriobójczą. Ponadto ma zdolność inaktywacji wirusów poprzez wiązanie z DNA, tworząc nierozpuszczalne kompleksy. Posiada również zdolność unieczynnienia toksyn. Nie ma jak dotąd potwierdzonych informacji, ile endogennych patogenów dostających się transowarialnie do jaj neutralizowanych przez lizozym. Można jedynie przypuszczać, że patogeny pochodzące z jajowodu i przenikające do białka natrafiają bezpośrednio na lizozym i pozostałe czynniki obronne jaja. Błona wite linowa żółtka w 30% suchej masy stanowi lizozym. Jest to ostatnia bariera chroniąca jajo, której znaczenie praktyczne dla zarodka maleje, bowiem żółtko stanowi dogodną pożywkę dla drobnoustrojów.
W żółtku natomiast znajdują się swoiste immunoglobuliny, głównie IgY (IgG), przekazywane biernie przez nioskę dla ochrony piskląt. Są one transportowane przez komórki warstwy korowej jajnika. Przedostają się z surowicy do żółtka w trakcie szybko rosnących kul żółtkowych na 4-5 dni przed owulacją.
Miejscem magazynowania przeciwciał matczynych w okresie embriogenezy staje się woreczek żółtkowy. Pęcherzyk żółtkowy jako czwarta błona płodowa ptaków otacza kulę żółtkową i razem tworzą woreczek żółtkowy. Globuliny w nim zawarte przedostają się do krwiobiegu pisklęcia w okresie okołolegowym. Osiągają szczyt około 72 godziny po wyjściu ze skorupy i stanowią bierne zabezpieczenie od 14 do 40 dnia, najczęściej do 24 dni po wylęgu. Najdłuższą bierną protekcję uzyskuje się po szczepionkach żywych stosowanych u niosek, najkrótszą po inaktywowanych.
Miano przeciwciał w surowicy nioski powinno być adekwatne do koncentracji tych globulin w żółtku jaja od danej kury.
Transport i sposób odkażania jaj wylęgowych także wpływają na żywotność zarodków. Jeśli przewozi się jaja klimatyzowanymi pojazdami, należy zminimalizować różnicę temperatur. „Pocenie się” jaj niekorzystnie wpływa na higienę lęgu i rozwój embrionów. W razie nieprzewidzianych wstrząsów mogą zdarzyć się uszkodzenia mechaniczne w postaci zerwanej lub przesuniętej komory powietrznej, co wiąże się z trwałym oderwaniem spójności włókien błony podskorupowej zewnętrznej od warstwy brodawkowej skorupy.
Odkażanie parami formaliny jaj i lężących się piskląt było uznawane za wysoce skuteczne. W miarę produkcji innych, nowszych środków do zamgławiania o równej sile inaktywowania grzybów, bakterii, wirusów, pojawiły się doniesienia krytykujące formaldehyd jako szkodliwy.
Niezależnie od różnych, reklamowanych środków odkażających zaczyna się wracać do odkażania promieniami UV w celu zniszczenia flory bakteryjnej na powierzchni skorup, bez uszkadzania zarodków. Pasmo najkrótszych fal promieniowania ultrafioletowego UV-C ma najsilniejsze działanie na mikroorganizmy chorobotwórcze. Niszczy struktury DNA:
Promieniowanie to dokonuje natychmiastowej dezynfekcji jaj bez użycia środków chemicznych. Skorupa zatrzymuje promieniowanie, dlatego też odkażeniu ulega wyłącznie powierzchnia skorupy. Ten sposób odkażania, zgodny z prawodawstwem UE, może być zainstalowany w każdym zakładzie wylęgowym.
Poważną wadą tej metody jest brak dotarcia promieniowania do porów skorupy, gdzie również znajdują się drobnoustroje. Inną niedogodnością jest konieczność noszenia przez pracowników specjalnej odzieży ochronnej podczas uruchomienia lamp. Zachodzi też konieczność sprzężenia wyłączników UV z otwieraniem drzwi do naświetlonego pomieszczenia.
