Padaczka idiopatyczna lub pierwotna
Wyróżnia się padaczkę idiopatyczną lub pierwotną, przy której nie stwierdza się widocznych zmian strukturalnych lub metabolicznych mózgu i padaczkę wtórną, przy której napady skurczów są następstwem organicznych zmian w mózgu:
• zakażenie,
• uszkodzenie naczyń,
• uraz,
• wady wrodzone,
• nowotwory,
• choroby zwyrodnieniowe
lub pozaczaszkowych zaburzeń metabolicznych np. zatruć.
Padaczka może być następstwem późnym, kiedy uszkodzenie mózgu uległo już dawno klinicznemu wygojeniu i zostało zastąpione przez tkankę bliznowatą (najczęściej tzw. padaczka pourazowa).
W medycynie weterynaryjnej padaczka idiopatyczna ma znaczenie przede wszystkim w praktyce małych zwierząt. Znaczenie to wynika nie tylko ze stosunkowo dużej częstotliwości padaczki w populacji psów.
Zgodnie z definicją napady padaczkowe powodowane są przez przejściowe, paroksyzmowe zaburzenia funkcji mózgu, które wywodzą się z niekontrolowanych, zsynchronizowanych wyładowań pojedynczych grup neuronów. Określenie padaczka powinno być stosowane tylko przy padaczce idiopatycznej, przy której występują powracające napady padaczkowe bez dającej się określić przyczyny.
Napady padaczkowe powstają w następstwie nagłych, nadmiernych wyładowań w neuronach substancji szarej mózgu. Decydująca jest zwiększona pobudliwość neuronów, która może być dziedziczna lub nabyta. Zaburzenia wyładowań elektrycznych polegają na wewnątrzkomórkowych lub synaptycznych mechanizmach patologicznych. Pierwotnie dochodzi do niefizjologicznego rozdziału elektrolitów na błonach komórkowych, przede wszystkim do masywnego napływu jonów wapnia. Występuje także niedobór inhibicyjnego neurotransmitera GABA i zwiększone wydzielanie neurotransmiterów pobudzających:
• glutaminianiu,
• asparaginianu.
Wychodząc z serii wyładowań tych pojedynczych neuronów, dochodzi do wielokomórkowej synchronizacji różnych grup komórek nerwowych i tym samym do szerzenia wyładowań do poszczególnych regionów mózgu.
Objawy kliniczne zależą od tego, jaki region mózgu został w ten sposób pobudzony. Można obserwować zaburzenia:
• ruchowe,
• zmysłowe,
• czuciowe,
• wegetatywne.
Jako następstwo napadów padaczkowych stwierdzono w mózgu ludzi i zwierząt zmiany morfologiczne, szczególnie zwyrodnienie neuronów w:
• kresomózgowiu,
• hipokampie,
• jądrze migdałowatym.
Na podstawie obrazu klinicznego, etiologii, badań elektroencefalograficznych podczas napadu i pomiędzy nimi wyróżniono trzy rodzaje napadów padaczkowych:
Na podstawie etiologii napadów padaczkowych wyróżnia się dwie grupy:
• padaczka objawowa z czynnikiem wyzwalającym wewnątrz lub zewnątrz czaszki,
• padaczka idiopatyczna bez dającej się znaleźć przyczyny.
Padaczka idiopatyczna jest przeważnie dziedziczna, u pojedynczych zwierząt może wystąpić także spontanicznie. Z klinicznego punktu widzenia wyróżnia się zasadniczo dwie grupy napadów, a mianowicie częściowe i uogólnione. Napady częściowe dzieli się z kolei na złożone i proste, natomiast uogólnione – na napady typu „grand mal” i napady uogólnione bez utraty świadomości.
Proste napady częściowe nie wywierają generalnie wpływu na stan świadomości, przeważnie są to zaburzenia ruchowe, jak drganie mięśni twarzy, pojedynczych kończyn lub skręcenie szyi lub głowy. Rzadziej występują objawy wegetatywne, zmysłowe lub czuciowe.
U psów występują najczęściej napady uogólnione. Jeśli zwierzę traci świadomość przy napadzie uogólnionym, to mówi się o napadzie typu „grand mal”. Uogólnione napady są często napadami mieszanymi, przeważnie na plan pierwszy wysuwają się zaburzenia motoryczne albo jako objawy toniczne, kloniczne lub toniczno-kloniczne. Bardzo często zaburzeniom motorycznym towarzysza zaburzenia wegetatywne.
Często faza prodromalna zapowiada zbliżający się napad. Może ona trwać kilka godzin lub dni i przejawia się:
• nieustanną aktywnością,
• nerwowością,
• uporczywym patrzeniem się w pustkę,
• nerwowym obwąchiwaniem lub szczekaniem.
Rzadziej obserwowana jest u zwierząt aura, którą stanowią krótki epizody zaburzeń psychicznych lub motorycznych bezpośrednio przed właściwym napadem.
Właściwy napad, iktus, rozpoczyna się przeważnie nagle i trwa kilka sekund lub minut. Faza, w której pies wraca całkowicie do normy, określana jest jako faza ponapadowa. Może trwać do 24 godzin, zwierzęta są wtedy zdezorientowane, wykazują parcie do przodu agresywność, występuje ośrodkowa ślepota.
Padaczka idiopatyczna występuje u wszystkich ras, także u mieszańców. Około połowa wszystkich psów z napadami padaczkowymi cierpi na ten typ padaczki.
U niektórych ras padaczka idiopatyczna występuje częściej niż u innych. Do takich ras należą:
• cocker spaniel,
• puddle,
• collie,
• fosterer szorstkowłosy,
• jamnik,
• duży szwajcarski pies pasterski,
• horaks laborhound,
• border collie.
Zgodnie z definicją padaczka idiopatyczna oznacza występowanie powracających napadów padaczkowych bez rozpoznawalnej przyczyny. Jeśli obserwowano już kilka napadów, przeprowadza się również badanie kliniczne w celu wykluczenia chorób, które oprócz napadów objawiają się także poza OUN. Jeśli przy badaniu neurologicznym stwierdzi się zaburzenia, wskazuje to na przyczynę wewnątrzczaszkową, jak nowotwór lub proces rozsiany. Badania labolatoryjne obejmują badania hematologiczne, analizę moczu i badania biochemiczne krwi, które powinny zawierać przynajmniej oznaczanie:
• glukozy,
• wapnia,
• mocznika,
• kreatyniny,
• elektrolitów,
• enzymów wskaźnikowych wątroby,
• wykonanie testów czynnościowych wątroby.
Leczenie.
Leczenie padaczki idiopatycznej ma charakter objawowy i polega na stałym stosowaniu środków przeciwdrgawkowych. Warunkiem powodzenia leczenia jest współpraca właściciela, któremu należy udzielić pełnych wyjaśnień o spodziewanych efektach i oczekiwanych działaniach ubocznych. W regularnych odstępach czasu należy oznaczać stężenie środka przeciwdrgawkowego w surowicy oraz m.in. przy leczeniu fenobarbitalem aktywność enzymów wątrobowych.
Zasadniczo wyróżnia się trzy mechanizmy działania środka przeciwdrgawkowego:
1. zmniejszenie nadprzewodnictwa pobudzającego
2. wzmocnienie procesów hamujących przez ułatwienie działania GABA
3. modulacja wymiany jonowej na błonach komórkowych
Na rynku jest wiele środków przeciwpadaczkowych, jednak u psów i kotów można stosować tylko niektóre. W medycynie weterynaryjnej szerokie zastosowanie znalazły dwie substancje czynne, które są stosunkowo dobrze tolerowane. Są to fenobarbitalu, który jest tani i przeważnie bardzo skuteczny, oraz coraz częściej stosowany bromek potasu. Ten ostatni nie wywiera wpływu na wątrobę i wykazuje dobrą skuteczność. Jest on jednak znacznie droższy niż fenobarbitalu i nie wszędzie łatwo dostępny.
Nie ma ściśle określonych schematów leczenia, ponieważ każdy pacjent inaczej reaguje na różne leki. Jest to zrozumiałe w obliczu ogromnej zmienności postaci napadów, ich częstotliwości i intensywności oraz różnych ras. Każde zwierzę należy traktować indywidualnie przy leczeniu padaczki idiopatycznej i dopasować terapię do danych okoliczności. Ważne jest dokładne rozpoznanie i dogłębna znajomość różnych środków przeciwpadaczkowych, ich działania skutków ubocznych i możliwości łączenia.
Rokowanie.
Napady dają z reguły dobrze kontrolować lekami przeciwpadaczkowymi, rzadko jednak udaje się ich całkowite wyłączenie. Celem leczenia jest obniżenie ich częstotliwości i intensywności przy minimalnych działaniach ubocznych. Jeśli leczenie farmakologiczne jest konsekwentnie przestrzegane, to jakość życia zwierzęcia i tym samym jego właściciela nie ulegnie pogorszeniu. U niektórych zwierząt napady padaczkowe mogą się okazać bardzo oporne na leczenie, a ich częstotliwość może nawet wzrosnąć. Zdarza się to szczególnie u psów dużych ras. Ponadto psy takich ras są często psami użytkowymi i możliwe działania uboczne leków przeciwpadaczkowych może się odbijać na ich pracy. Przy napadach typu „grand Alm” często dochodzi do uszkodzenia lub zabrudzenia wyposażenia mieszkania, co ma większe znaczenie przy psach dużych i niż małych. Możliwa agresywność w fazie ponapadowej stanowi przy dużych psach również większe zagrożenie dla otoczenia.
Zwierzę ma lepsze rokowanie, gdy czas pomiędzy napadami jest długi, niż gdy występują one często. przy napadach gromadnych istnieje potencjalne niebezpieczeństwo przejścia w stan padaczkowy. Na powodzenie leczenie nie wpływa ani kastracja, ani intensywność napadów.
