Organizm może własnymi siłami zneutralizować pewne ilości trucizn. Przy dostaniu się do ustroju większej ilości związków toksycznych, zwłaszcza w zatruciach ostrych, konieczna jest pomoc lekarska. Zatrucia leczy się przyczynowo i objawowo, często obie metody stosuje się równolegle przy czym niezależnie od przebiegu choroby i czasu rozpoczęcia zabiegów, kładzie się większy nacisk na jeden lub drugi sposób. Im szybciej rozpocznie się leczenie, tym większe są szanse na uratowanie zwierzęcia.
Leczenie przyczynowe.
Leczenie przyczynowe ma na celu usunięcie z organizmu trucizny przed wchłonięciem, zneutralizowanie jej albo wydzielenie już zresorbowanej. Zależnie od drogi dostania się substancji toksycznej stosuje się różne zabiegi i środki.
W zatruciach przez skórę stosuje się zmywania zwykłą wodą mydło, tłuszcze, alkohol nie są wskazane, gdyż ułatwiają wchłanianie.
Przy dostaniu się związków trujących per os, szybkie wywołanie wymiotów i płukanie żołądka pozwala na mechaniczne usunięcie przynajmniej części trucizny. Zwierzętom wymiotującym podaje się doustnie roztwór siarczanu miedzi lub, z lepszym skutkiem, parenteralnie apomorfinę. W pewnych wypadkach występują samoistne wymioty. Środków wymiotnych nie wolno stosować przy wystąpieniu porażeń gardła i krtani ani u zwierząt nieprzytomnych, gdyż treść może łatwo dostać się do płuc.
Jeżeli stan zwierzęcia pozwala na zabieg należy wykonać płukanie żołądka. U przeżuwaczy w pewnych przypadkach wykonuje się rumenotomię i usuwa całą treść żwacza. Ponieważ wymioty i płukanie nigdy nie usuną trucizny z żołądka w całości, w późniejszym okresie podaje się odtrutki, środki adsorpcyjne i osłaniające. Płukanie żołądka można wykonać z dodatkiem wymienionych substancji.
Jeszcze przed rozpoczęciem leczenia część trucizny z reguły przechodzi do jelit, skąd usuwa się ją za pomocą środków przeczyszczających i wlewów doodbytniczych. Nie należy stosować środków działających drastycznie. Najczęściej używa się soli przeczyszczających, które odciągają wodę do światła jelit, dzięki czemu trucizna ulega rozcieńczeniu i przy przyspieszonej perystaltyce szybciej wydala się. Oleje przeczyszczające są przeciwwskazane w zatruciach substancjami rozpuszczalnymi w tłuszczach. Lewatywy z roztworu fizjologicznego, ewentualnie z dodatkiem środków wiążących, stosuje się w wypadkach zatruć metalami ciężkimi, które wydalają się w jelitach grubych. Podczas stosowania wymienionych zabiegów należy równocześnie starać się przyspieszyć wydalanie trucizny już zresorbowanej. Sposób postępowania w takich wypadkach zależy od rodzaju trucizny. W zatruciu parami i gazami wyprowadzenie zwierzęcia na świeże powietrze wydatnie przyspiesza wydalanie trucizny przez płuca. Przy zatruciach związkami wydalanymi głównie przez nerki podaje się duże ilości płynów i środki moczopędne. Niektóre trudno rozpuszczalne trucizny pod wpływem działania pewnych środków przechodzą w związki łatwo rozpuszczalne, szybciej wydalane z organizmu.
Odtrutki.
Odtrutki stosowane w leczeniu przyczynowym posiadają działanie fizyczne, chemiczne, farmakologiczne. Zadaniem ich jest zneutralizowanie trucizny.
Najczęściej stosowaną odtrutką o działaniu fizycznym jest węgiel, który dzięki dużej sile adsorpcyjnej wiąże na swej powierzchni większe ilości wielu trucizn nieorganicznych i organicznych. Środek ten jest obojętny dla organizmu, podaje się go doustnie. Równocześnie lub nieco później należy podać środek przeczyszczający. Najsilniejsze właściwości adsorpcyjne posiada węgiel aktywny, węgiel zwierzęcy działa słabiej.
Odtrutki chemiczne działają w różny sposób:
Powstające połączenia często nie są trwałe, celem usunięcia ich z przewodu pokarmowego podaje się środki przeczyszczające.
W zatruciach zasadami podaje się rozcieńczone kwasy:
Kwasy zobojętnia się wodą z mydłem, zawiesiną tlenku magnezu, mlekiem itp. Do zobojętnienia kwasów nie należy używać węglanów, ponieważ wyzwalający się w kwaśnym środowisku dwutlenek węgla może wywołać ostre rozszerzenie lub nawet pęknięcie żołądka. Nadmanganian potasu utlenia pewne związki do substancji nietrujących, środek ten stosuje się w postaci rozcieńczonych roztworów. Tiosiarczan sodu powoduje przejście cyjanków w mniej toksyczne rodanki. Kwas garbnikowy i jod strącają wiele alkaloidów i glukozydów na związki trudno rozpuszczalne. Białko jaja kurzego daje z wieloma substancjami nierozpuszczalne białczany, które jednak w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego mogą hydrolizować. Podobne właściwości posiada odtłuszczone mleko, ponadto wapń mleka wiąże fluor i kwas szczawiowy. Mleko jest przeciwwskazane w zatruciach substancjami rozpuszczalnymi w tłuszczach. Białko, mleko oraz odwary surowców roślinnych zawierających śluzy stosuje się jako środki osłaniające.
Pewne związki organiczne wiążą jony metali, z którymi tworzą połączenia trudno lub wcale nie dysocjujące, są to tzw. chylaty. Właściwości chelatujące wykazują niektóre substancje zawierające grupy tiolowe i sole kwasów organicznych, ulegające łatwo reakcji podwójnej wymiany. Związki takie ułatwiają wydalanie trucizny zarówno nie zresorbowanej, jak i zresorbowanej. Najlepiej poznano działanie preparatu BAL i chelatonu.
Leczenie objawowe.
Celem leczenia objawowego jest utrzymanie czynności ważnych dla życia narządów i układów oraz przywrócenie normalnej funkcji narządom uszkodzonym przez truciznę. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na podtrzymanie oddychania i krążenia oraz stosować leki usuwające chorobowe objawy ze strony różnych narządów.
Zaburzenia oddychania.
Są one zazwyczaj następstwem niedomogi serc lub naczyń i mogą doprowadzić do zapaści. W zapaści pochodzenia centralnego, kiedy trucizna poraża ośrodek naczynioruchowy, stosuje się leki cucące niekiedy łącznie ze środkami działającymi obwodowo, np. z sympatolem. Zapaść obwodową w zatruciu parasympatykomimetykami leczy się atropiną lub innymi środkami parasympatykolitycznymi. W zatruciach jadami kapilarnymi stosuje się niekiedy przetaczanie krwi lub wlewanie płynów zastępczych. Osłabienie serca w przebiegu zatruć przewlekłych leczy się glukozydami naparstnicy lub innymi o podobnym działaniu.
Zaburzenia ze strony układu nerwowego.
Zależnie od objawów schorzenia te leczy się środkami pobudzającymi lub uspokajającymi. Objawy pobudzenia dają się łatwiej usunąć niż porażenia. Nie należy zapominać, że większość trucizn, które w początkowym okresie działania pobudzają, później poraża ośrodkowy układ nerwowy, dlatego też przy objawach pobudzenia należy stosować środki uspokajające o krótkim czasie działania.
W wypadku silnych boleści, występujących w zatruciach substancjami wywołującymi skurcze mięśni gładkich lub związkami żrącymi i drażniącymi, stosuje się środki spazmolityczne i przeciwbólowe. Przy poważniejszym odwodnieniu organizmu podaje się chorym zwierzętom większe ilości płynów oraz stosuje dożylne wlewania roztworów izotonicznych. Biegunki ułatwiają wydalanie trucizny, dlatego nie należy więc zapobiegać im w początkowym okresie zatrucia.
Przy długotrwałych i uporczywych biegunkach stosuje się leki zapierające, w zaparciach – przeczyszczające. W wypadku toksycznego uszkodzenia wątroby podaje się leki przeczyszczające i dożylnie glukozę oraz stosuje dietę węglowodanową i ubogą w białko.
W każdym wypadku zatrucia należy zapewnić zwierzętom:
Rokowanie.
Rokowanie w przypadku zatruć jest z reguły trudne i zawsze powinno być ostrożne.W przebiegu wielu zatruć obserwuje się okresy chwilowego pozornego polepszenia, po czym stan zwierzęcia ulega dalszemu pogorszeniu. Rokowanie zależy od:
jest pomyślniejsze u zwierząt wymiotujących niż u innych. Najbardziej niepomyślne rokowanie jest w wypadkach, w których po przemijających objawach silnego podniecenia pojawia się porażenie.
Zasady zapobiegania zatruciom.
Aby można było zapobiegać zatruciom, trzeba znać dokładnie ich etiologię.
Należy unikać wszelkich nagłych zmian karmy, zwierzęta powinny być stopniowo przyzwyczajane do żywienia nowo wprowadzanymi paszami. Wszystkie pasze należy poddawać ściśle według norm żywieniowych. Trzeba pamiętać, że niektóre pasze nieszkodliwe dla niektórych zwierząt, u innych mogą wywołać niebezpieczne zachorowania.
W okolicach przemysłowych zapobieganie zatruciom jest trudne i niekiedy nie da się uniknąć przewlekłego ich przebiegu. Na takich terenach trzeba w miarę możności zapewnić zwierzętom pasze pochodzące z obszarów nie zagrożonych oraz dodawać do karmy odpowiednie dodatki mineralne, wiążące substancje toksyczne. Należy unikać pojenia wodą zanieczyszczoną ściekami fabrycznymi. Wprawdzie zakłady przemysłowe posiadają instalacje oczyszczające dymy i wody odpływowe od substancji szkodliwych, niekiedy jednak urządzenia te nie są wystarczające.
