Rola gruczołu mlekowego u krów ras mięsnych ogranicza się do wyprodukowania mleka koniecznego do wykarmienia potomstwa. Z tego powodu wiedza na temat patofizjologii tego narządu nie jest tak rozległa i szczegółowa jak u bydła mlecznego. Dzięki naturalnemu sposobowi opróżniania wymienia nie dochodzi do mechanicznych uszkodzeń strzyków oraz intensywnego zakażania. Z tego powodu występowanie i znaczenie mastitis niekiedy jest kwestionowane, a konieczność stosowania specjalnych metod profilaktyki pozostaje dyskusyjna. Należy dodać, że w Polsce nie prowadzono dotychczas odpowiednich badań, głównie z powodu niewielkiej liczby zwierząt ras mięsnych. Problem zapaleń gruczołu mlekowego u krów mięsnych jednak istnieje, czego dowody znajdują się w piśmiennictwie naukowym.
" style="text-decoration:underline;color:#993366"> Występowanie mastitis. Diagnostykę zakażeń i zapaleń gruczołu mlekowego przeprowadzano najczęściej bezpośrednio po porodzie lub w momencie odsadzania cieląt. Duenas i wsp. (2) stwierdzili obecność drobnoustrojów u 43,3% krów (16,4% ćwiartek) po porodzie oraz u 53,7% krów (29,7% ćwiartek po zakończeniu laktacji. Paape i wsp. (8) odnotowali infekcje u 66,1% krów w 31,7% ćwiartek w chwili odsadzenia cieląt. Z kolei Newman i wsp. (7) wykazali infekcje pod koniec laktacji w gruczołach mlekowych 60% krów. Mniej zakażonych krów, odpowiednio 37 i 27%, wykazali Watts i wsp. (10) oraz Lents i wsp. (4).
Z badań przeprowadzonych przez Paape i wsp. (8), którymi objęto gruczoły mlekowe i próbki mleka ćwiartkowego w dniu odsadzenia cieląt wynika, że wraz z liczbą laktacji wzrasta odsetek ćwiartek objętych stanem zapalnym oraz nieczynnych. Zmiany mają związek z rosnącym udziałem zakażeń spowodowanych przez Staph. aureus oraz drobnoustrojami, takich jak Cor. bovis i paciorkowce. Zakażeniom, szczególnie w przypadkach Staph. aureus, towarzyszy wysoka liczna komórek somatycznych oraz spadek zawartości białka, laktozy, tłuszczu i suchej masy mleka. Do podobnych wniosków w odniesieniu do wzrostu odsetka zapaleń wraz z czasem trwania laktacji oraz wiekiem krów upoważniają wyniki badań innych autorów (2, 7). Jednak Newman i wsp. (7), w odróżnieniu od innych wymienionych autorów (2, 8) stwierdzili, że przyrost odsetka zakażeń w ciągu laktacji spowodowany jest przez „minor pathogens”, a w tym szczególnie przez Cor. bovis.
Liczba komórek somatycznych w zdrowych ćwiartkach wynosiła 20 000/ml, 17 000/ml i 18 000/ml odpowiednio na początku, w środku i pod koniec laktacji. Natomiast w ćwiartkach zakażonych Staph. aureus występowało odpowiednio 1 522 000, 344 000 i 509 000 komórek w 1 ml mleka (7).
Czynniki etiologiczne. Gatunki oraz odsetki poszczególnych drobnoustrojów wyizolowanych z mleka krów ras mięsnych nie były identyczne we wszystkich badaniach. Watts i wsp. (10) izolowali drobnoustroje z 37% ćwiartek na 798 badanych i stwierdzili: Staph. aureus (7,1%), Staph. intermedius (8,9%), Staph. hyicus (1,9%), Staph. simulants (9,7%), Staph. hominis (1,0%), Staph. capitis (0,6%), Staph. saprophyticus (1,0%), Staph. cohni (0,1%), Staph. xylosus (0,1%), Staph. sp. (3,6%) oraz Micr. sp. (3,0%). Simpson i wsp. (9), przeprowadzając badania bakteriologiczne próbek mleka ćwiartkowego 6 razy w czasie trwania laktacji pierwiastek rasy Simental stwierdzili: Str. dysgalactiae (32,1%), gronkowce koagulazo-ujemne – CNS (28,6%), Staph. aureus (25,1%), A. pyogenes (14,3%) oraz Str. species (3,3). Duenas i wsp. (2) izolowali Staph. aureus oraz Staph. hyicus, Staph. chromogenes, Staph. epidermidis, Staph. cohni, Staph. warneri, Staph. hominis, Bacillus sp., Cor. bovis, Str. sp., Str. agalactiae, a także grupę drobnoustrojów, których przynależności gatunkowej nie udało się ustalić. Podobne gatunki izolowali inni autorzy (2, 7, 8). Warto podkreślić, że kanał strzykowy krów ras mięsnych może być zakażony przez większą liczbę gatunków bakterii, niż kanał strzykowy krów mlecznych (3), co prawdopodobnie wiąże się ze stosowaniem środków do dezynfekcji strzyków u zwierząt dojonych.
Wpływ mastitis na rozwój i masę ciała cieląt w chwili odsadzenia. Rozwój i wzrost cieląt mięsnych ma związek z wydajnością mleczną krów (1, 6). Zapalenia gruczołu mlekowego, a w szczególności ćwiartki nieczynne, negatywnie wpływają na mleczność (9). Do trwałego zasuszenia dochodzi najczęściej w przypadku zapaleń wywołanych przez gronkowca złocistego (8). Watts i wsp. (10) stwierdzili, że w mleku krów mięsnych wykazujących zapalenie wymienia wywołane przez Staph. aureus, zawartość tłuszczu była niższa o 27,3%, a białka o 25,5%. Miało to negatywny wpływ na masę cieląt w dniu odsadzenia (210 dzień życia), która była niższa o 19,1 kg w stosunku do cieląt ssących matki ze zdrowym gruczołem mlekowym. Powyższe dane znalazły potwierdzenie w badaniach Newmana i wsp. (7), którzy wykazali, że cielęta od krów zakażonych Staph. aureus cechowały się niższą o 9,6 kg (średnio), tzw. wagą odsadzeniową w stosunku do cieląt, których matki przez całą laktację cechowały się zdrowym gruczołem mlekowym. Wymienieni autorzy (7) stwierdzili równocześnie, że zakażenia oraz podkliniczne zapalenia gruczołu mlekowego krów ras mięsnych, spowodowane przez patogeny drugiej grupy (minor pathogens), nie miały wpływu na masę cieląt odsadzanych w 205 dniu po porodzie. Do podobnych wyników doszli Simpson i wsp. (9), który wykazali, że pierwiastki rasy Simental o liczbie komórek somatycznych niższej od 292 000/ml cechowały się wydajnością mleczną wynosząca 6,3 + 0,2 litra, a pierwiastki o wyższej LKS dawały dziennie 5,4 + 0,3 litra mleka. Skutkiem tego cielęta w dniu odsadzenie były o 9 kg lżejsze (236 wobec 243 kg). W przypadku badań Paape i wsp. (8) różnica w masie cieląt pochodzących od krów ze zdrowym wymieniem oraz od krów z całym wymieniem zakażonym w chwili odsadzenia wynosiła jedynie 5 kg. Należy zaznaczyć, że dodatkowy wpływ na tak małą różnicę miały pierwiastki, które urodziły lżejsze cielęta. Różnica w masie odsadzeniowej wyniosła np. aż 12 kg, jeśli porównano cielęta od krów z zakażoną jedną ćwiartka z cielętami od krów wykazujących mastitis subclinica w całym wymieniu.
Wpływ stosowania antybiotyków na występowanie zakażeń wymienia oraz rozwój cieląt. Badania nad zwalczaniem mastitis u krów ras mięsnych koncentrowały się nad wykorzystaniem antybiotyków, przy uwzględnieniu kosztów oraz efektywności. Duenas i wsp. (2), którzy zastosowali jedną i.m. iniekcję oksytetracykliny LA w dawce 19,8 mg/kg u każdej krowy w dniu odsadzenia cieląt, a następnie tuż po porodzie w grupie doświadczalnej, nie wykazali wpływu takiego postępowania na zakażenia oraz liczbę komórek somatycznych w mleku. Stwierdzili natomiast zależność między liczbą zakażonych ćwiartek oraz liczbą ćwiartek nieczynnych a masą ciała cieląt w dniu odsadzania. Cielęta od matek ze zdrowym wymieniem (wszystkie ćwiartki wolne od zakażenia w dniu odsadzenia) ważyły 225 kg wobec 208 kg w przypadku zakażonych 3 ćwiartek i 203 kg w przypadku występowania podklinicznego stanu zapalnego w całym wymieniu ich matek. Wg tych autorów wpływ mastitis nie był zależny od rodzaju patogenów. Badania przeprowadzone przez Leantsa i wsp. (4), potwierdziły brak skuteczności domięśniowych iniekcji oksytetracykliny zarówno w stosunku do infekcji, jak też liczby komórek somatycznych w porównaniu z krowami kontrolnymi.
Inną metodą profilaktyczną było wprowadzenie antybiotykowego produktu, przeznaczonego do stosowania w zasuszeniu u krów mlecznych (DC), do każdej ćwiartki wymienia, bezpośrednio po odsadzeniu cielat. Newman i wsp. (7) po infuzji cefapiryny benzatynowej stwierdzili zmniejszenie się, po następnym wycieleniu, odsetka krów zakażonych w grupie doświadczalnej 8,2%) w stosunku do kontrolnej (22,4%). Było to przede wszystkim skutkiem eliminowania zakażeń istniejących w momencie odsadzenia cieląt. Metoda ta nie zapobiegała jednak infekcjom na początku nowej laktacji.
Badania nad wpływem produktu DC, który zawiera połączenie penicyliny z nowobiocyną ostatnio przeprowadzili Lents i wsp. (5). Antybiotyk zastosowali w dniu odsadzenia cieląt u wieloródek rasy Angus oraz krzyżówek tej rasy z Hereford. Zastosowany lek przyczynił się do likwidacji zakażeń istniejących w chwili zasuszenia oraz ograniczenia rozwoju nowych infekcji. Skutkiem była niższa liczba podklinicznych zapaleń po porodzie. Najwyższa LKS występowała po porodzie w ćwiartkach zakażonych przez Staph. aureus. Do spadku LKS doszło w ćwiartkach, które w chwili zasuszenia były zakażone przez CNS.
Z cytowanych badań (5) wynika również, że cielęta od niezakażonych matek, którym po zakończeniu poprzedniej laktacji podano dowymieniowo produkt DC były cięższe niż cielęta od matek, także wolnych od infekcji, które jednak nie otrzymały preparatu antybiotykowego. Z badań wynika, że zastosowanie produktu DC po zakończeniu laktacji przyczynia się do ograniczenia występowania zapaleń wymienia po porodzie, poprawy stanu zdrowia wymienia w następnej laktacji oraz lepszych przyrostów wagowych cieląt.
Posumowanie. Z analizy piśmiennictwa wynika, że zakażenia i podkliniczne zapalenia gruczołu mlekowego występują u 30 – 70% krów ras mięsnych. Stanowią przyczynę zmian w biochemicznym składzie mleka (spadek zawartości białka, laktozy, tłuszczu i suchej masy) oraz obniżenia jego produkcji. Drobnoustrojem szczególnie niebezpiecznych jest gronkowiec złocisty. Skutkiem stanów zapalnych jest słabszy rozwój cieląt, co wyraża się niższa masą w dniu odsadzenia w porównaniu z cielętami ssącymi krowy wolne od infekcji i zapaleń wymienia. Domięśniowe iniekcje oksytetracykliny o przedłużonym działaniu zarówno na początku laktacji, jak też po jej zakończeniu nie przyczyniły się do poprawy stanu zdrowotnego gruczołu mlekowego. Korzystne efekty przyniosło dowymieniowe wprowadzanie produktów antybiotykowych o przedłużonym działaniu (DC) po odsadzeniu cieląt i zakończeniu laktacji. Wyrazem było mniej zakażeń i zapaleń wymienia, czemu towarzyszył lepszy wzrost większa masa ciała cieląt. Dlatego postępowanie takie można uznać za metodę zwalczania mastitis u krów mięsnych, która wydaje się także mieć uzasadnienie ekonomiczne.
