Etiologia
Wodogłowie wrodzone wewnętrzne jest najczęstszą wadą wrodzoną mózgu, spowodowaną zaburzeniem krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego. Płyn mózgowo-rdzeniowy, który produkowany jest w zwoju naczyniówkowym komór bocznych, przepływa przez otwory Monro’ego do trzeciej komory i dalej przez wodociąg mózgu do czwartej, która dysponuje własnym splotem naczyniówkowym. Z komory czwartej płyn dostaje się do przestrzeni podpajęczynówkowej i jest wchłaniany przez kosmki pajęczynówki, ziarnistości Pacchioniego i torebki korzeni nerwów. Przeszkody w przepływie płynu mózgowo-rdzeniowego prowadzą do jego nagromadzenia i poszerzenia przestrzeni płynowych powyżej zwężenia. Wodogłowie wewnętrzne może się objawić w życiu płodowym lub pozapłodowym, często dopiero po kilku miesiącach i latach od porodu. Wodogłowie wewnętrzne u noworodków jest przeważnie związane z krótkim okresem przeżycia i zaburzeniami neurologicznymi, ponieważ pod wpływem ucisku zanikają obszary mózgu w okolicach komór, np. przegroda przezroczysta, hipokamp, wzgórze i podwzgórze. Przy późnym wystąpieniu objawów zwierzęta rozwijają się najpierw normalnie, potem wykazują nagle niezborność, zaburzenia zachowania i napady padaczkowe. Obok czynników szkodliwych w okresie płodowym, jak zakażenia wirusowe, znaczą rolę odgrywają przede wszystkim przyczyny dziedziczne. Zaliczane są tu wady rozwojowe mózgu, ale także kształt czaszki u ras brachycefalicznych, u których poprzez zwężenie jamy czaszki może dojść do ścieśnienia czaszki i do zaburzeń w przepływie płynu mózgowo-rdzeniowego.
Wodogłowie może być wrodzone lub nabyte.
Wodogłowie okluzyjne powstaje w następstwie przeszkody w odpływie płynu mózgowo-rdzeniowego lub zaburzeń w jego wchłanianiu. Najczęstszą wadą wrodzoną jest jednak zwężenie wodociągu. Nabyte zwężenie może być spowodowane przez:
Często zmiany dotyczą obszarów sąsiadujących z systemem komór, np. wodociągu śródmózgowia lub otworów międzykomorowych. Wrodzone wodogłowie jest przeważnie symetryczne, przy nabytym zaś komory mózgu są często niesymetrycznie powiększone.
Wodogłowie wrodzone występuje najczęściej u małych psów i ras brachycefalicznych. Przyczyny wrodzonego wodogłowia nie są jeszcze jednoznacznie wyjaśnione, pomijając liczne spekulacje. U niektórych ras psów występuje bezobjawowe poszerzenie komór mózgu.
Objawy kliniczne
Stopień ciężkości objawów klinicznych przy wodogłowiu nie musi być koniecznie związany ze stopniem poszerzenia komór, odzwierciedla on jednak ostrość procesu, wzrost ciśnienia śródczaszkowego i ewentualną chorobę pierwotną. U szczeniąt na wodogłowie wskazuje uwypuklenie w kształcie kopuły. Takie zwierzęta wykazują zazwyczaj problemy z uczeniem się, zmiany zachowania, np. ruch okrężny i stereotypie ruchowe, utratę pamięci, zaburzenia wzrokowe. Mogą wystąpić również napady padaczkowe. U ludzi i zwierząt z wodogłowiem obserwuje się zez brzuszny i boczny określany jako zjawisko zachodzącego słońca. Przy wodogłowiu wrodzonym przebieg choroby jest przeważnie powolnie postępujący – niektórzy pacjenci są stabilni w pewnym stadium. U małego odsetka zwierząt opisano ostre, dramatyczne pogorszenie objawów w następstwie krwawienia do komór mózgu. Wtórne wodogłowie przebiega z ostrymi, postępującymi objawami. U tych zwierząt trudno jest odróżnić objawy choroby pierwotnej od objawów wodogłowia.
Rozpoznanie
W ostatnich latach rozwój nowych technik obrazowania mózgu:
znacznie polepszył rozpoznawanie wodogłowia. Dotychczasowe metody wykorzystywane są już sporadycznie. Należą do nich:
Przy wodogłowiu wrodzonym można na zdjęciu rentgenowskim stwierdzić zarówno cienką pokrywę czaszki, jak i utratę zakrętów mózgu oraz przetrwałe ciemiączko. Wentrykulografia jest rzadko stosowana, ponieważ tomografia komputerowa i tomografia rezonansu magnetycznego są mniej inwazyjne i dostarczają lepszych zdjęć poszerzonych komór.
Elektroencefalografii praktycznie się nie stosuje. Powodem jest brak odpowiedniej aparatury. Oprócz tego typowe obrazy z falami o podwyższonej amplitudzie i niskiej częstotliwości spotykane są także przy innych encefalopatiach i dlatego nie mają wartości diagnostycznej.
U młodych zwierząt z otwartym ciemiączkiem można wykonać badanie ultrasonograficzne przez to „akustyczne oko” i ocenić wielkość komór, aby rozpoznać możliwe wodogłowie.
Tomografia komputerowa i tomografia rezonansu magnetycznego są metodami z wyboru do potwierdzenia wodogłowia. Dają one optymalne obrazy komór oraz tkanki mózgu i, przy wodogłowiu wtórnym, wskazówki odnośnie choroby pierwotnej. Poszerzone komory mają mniejszą gęstość w porównaniu z tkanką mózgu. Należy podkreślić, że stopień ciężkości objawów klinicznych nie jest skorelowany z wielkością komór na podstawie stopnia poszerzenia komór nie można przewidzieć przebiegu klinicznego.
Leczenie
Acetazolamid zmniejsza ciśnienie śródczaszkowe przez ograniczenie produkcji płynu mózgowo-rdzeniowego. Ta diureza jest istotna szczególnie przy początkowym leczeni pacjentów z nadciśnieniem śródczaszkowym. Produkcję płynu mózgowo-rdzeniowego może zmniejszyć również stosowanie glikokortykosteroidów. Prednizolon podaje się w dawce 0,25-0,5 mg/kg, 2 razy dziennie doustnie, którą zmniejsza się co tydzień, aż do dawki 0,1 mg/kg, podawanej co drugi dzień. Niektórzy pacjenci mogą być skutecznie leczeni niskimi dawkami glikokortykosteroidów przez długi czas. Pomimo tego leczenie farmakologiczne nie przyniesie długotrwałego efektu, jeśli nie zostanie rozpoznana i leczona specyficzna przyczyna.
U zwierząt, których stan nie polepszył się po dwutygodniowym leczeniu glikokortykosteroidami, musi być wykonany zabieg chirurgiczny. Jego celem jest zapewnienie kontroli przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego.
Zespolenia („shunt”), stosowane w medycynie ludzkiej, sprawdzają się również u zwierząt i pozwalają na drenaż z komór do jamy otrzewnowej lub rzadziej do prawego przedsionka. Jedną z najczęstszych komplikacji po wykonaniu zespolenia u ludzi są infekcje. Jeśli stan pacjenta po zabiegu się nie polepszy należy przypuszczać tzw. „undershuting” – następstwo blokady kateteru przez czop białkowy, krew lub złogi komórek. Zwierzęta z wyjątkowo znacznym ścieńczeniem kory mózgu nie kwalifikują się do wykonania zespolenia z powodu ryzyka zapadnięcia mózgu i krwawienia.
Agata Grudzień
studentka III roku medycyny weterynaryjnej
