Znajomość prawidłowego przebiegu porodu jest dla lekarza weterynarii niezbędna do oceny stopnia zaburzeń, jakie mogą prowadzić do ciężkiego porodu. Wiedza ta pozwala również ocenić szanse przeżycia noworodka w sytuacji, gdy poród jest opóźniony.
Inicjacja porodu
U zwierząt domowych za inicjację akcji porodowej odpowiedzialny jest płód. Występują różnice w aktywności hormonalnej u poszczególnych gatunków, a w przypadku niektórych z nich nie została ona w pełni poznana. Zwiększenie wydzielania kortyzonu przez płód jest efektem dojrzewania osi „podwzgórze-przysadka mózgowa-nadnercza” oraz zmian zachodzących w organizmie płodu. Wydaje się, że procesy te pobudzane są przez reakcję stresową płodu związaną z ograniczeniem zdolności łożyska do zaspokajania potrzeb i wymagań rozwijającego się organizmu.
Zmiany hormonalne poprzedzające poród można ująć w następujący sposób:
Relaksyna, hormon polipeptydowy, jest wydzielana przez łożysko lub ciałko żółte matki w okresie ciąży. Powoduje ona rozluźnianie szyjki macicy przez porodem, jak również może wpływać na skuteczność skurczów mięśniówki macicy.
Etapy porodu
W praktyce nie ma wyraźnego podziału na poszczególne etapy porodu, w prawidłowych warunkach są one ze sobą połączone i są procesem ciągłym. Długość każdego z etapów jest różna. Przed porodem widoczne są objawy świadczące o zbliżającym się porodzie, takie jak powiększenie gruczołu mlekowego czy rozluźnienie więzadeł miednicy. Długość trwania fazy przygotowawczej jest różna u poszczególnych zwierząt, dlatego jest ona mało miarodajną wskazówką wyznaczania momentu rozpoczęcia porodu.
TRZY GŁÓWNE ETAPY PORODU
Etap pierwszy:
U gatunków wielopłodowych etap drugi i trzeci występują naprzemiennie, czyli wypieranie łożyska następuje po wyparciu każdego płodu osobno lub po urodzeniu grupy lub wszystkich noworodków.
Prezentacja płodu
W celu łatwego i dokładnego zrozumienia prezentacji płodu podczas prawidłowego i nieprawidłowego porodu wprowadzono pojęcia położenia, postawy i ułożenia płodu.
Definicje tych pojęć są następujące:
JAK ROZPOZNAĆ NADCHODZĄCY PORÓD?
Objawy zwiastunowe u krowy
Najważniejsze zewnętrzne zmiany zachodzą w wymieniu, sromie oraz w więzadłach miednicy. Pod koniec ciąży wymię powiększa się i nabrzmiewa. Pojawia się siara, która z nadejściem porodu staje się bardziej gęsta i żółta. Wyciek mleka przed wycieleniem może doprowadzić do utraty gęstej siary. Skutkiem tego może być znaczna utrata przeciwciał niezbędnych dla noworodka. U jałówek może rozwiną się obrzęk podskórny z przodu i z tyłu wymienia. Obrzęk zwykle ustępuje w ciągu kilku dni po wycieleniu.
Gdy zbliża się poród, srom ulega powiększeniu, wydłużeniu, niekiedy również może być obrzęknięty. U niektórych zwierząt nie obserwuje się zmian w obrębie sromu. Przejrzysty śluz pochwowy, który uważany jest za upłynniony czop szyjkowy (przypominający wydzielinę rujową), może być widoczny 24-48 godzin przed wycieleniem. Mimo że temperatura wewnętrzna spada przed porodem, różnica w czasie i nasileniu zmian ciepłoty ciała powoduje iż nie jest ona wiarygodnym parametrem.
Im bliższy jest termin porodu, tym rozluźnienie więzadeł miednicy staje się bardziej widoczne. Jest to najbardziej wiarygodna oznaka zbliżającego się porodu u jałówek. W wyniku tego nasada ogona krowy wydaje się podnosić, a mięśnie pośladkowe opadają. Zmiany te mogą być mniej widoczne u otłuszczonych krów, w takich przypadkach rozluźnienie więzadeł miednicy można potwierdzić, wykonując badanie rektalne.
Napięcie mięśni zadu zmniejsza się 24 godziny przed wycieleniem. W badaniu przez prostnicę głowa i kończyny płodu są wyczuwalne w miednicy matki lub zaraz przed nią. Oznaki życia płodu mogą być wykrywalne dzięki jego spontanicznym ruchom lub przez odpowiedź płodu na lekki ucisk. Macica zawierająca bardzo duży płód może opaść w okolice żwacza samicy, gdzie jest dużo trudniej wyczuwalna. W późniejszym okresie ciąży szyjka macicy może stać się bardziej miękka, co będzie wyczuwalne w badaniu przez pochwę, jednak pełne jej rozluźnienie nie nastąpi wcześniej niż w pierwszym etapie porodu.
Wielu hodowców potrafi z niezwykłą precyzją przewidywać ewentualne terminy porodów u swoich zwierząt. Lekarze weterynarii świadomi niewielkiej miarodajności obserwowanych symptomów zwiastujących poród powinni powstrzymać się określenia na ich podstawie dokładnego terminu rozpoczęcia porodu.
Objawy zwiastunowe u klaczy
Symptomy zwiastujące poród u klaczy mogą być mylące. Kiedy zbliża się poród, widoczne jest powiększenie gruczołu mlekowego, wydłużenie sromu oraz rozluźnienie więzadeł miednicy. U niektórych klaczy na 48 godzin przed porodem pojawiają się przy ujściu kanału strzykowego zasychające krople wydzieliny gruczołu mlekowego. Jednakże u wielu klaczy zjawisko to nie towarzyszy źrebieniu. Przewidywanie terminu porodu u klaczy może być trudne. Jeśli w gruczole mlekowym pojawi się mleko, jego mała ilość może być codziennie badana w celu ustalenia stężenia jonów wapnia, sodu i potasu. Cały proces porodu u klaczy jest dużo szybszy i bardziej gwałtowny niż u krów. Jeśli cokolwiek przeszkadza w porodzie, włączając w to nawet nadmierną i natrętną obserwację, może dojść do opóźnienia inicjacji porodu. Po usunięciu przeszkód poród może nastąpić szybko i zakończyć się w ciągu godziny. Źrebię do momentu porodu przyjmuje w macicy położenie proste i postawę dolną, natomiast bezpośrednio przed porodem dochodzi do obrotu płodu do postawy górnej. Szyjka macicy jest dużo bardziej miękka niż u krowy i może być z łatwością wyczuwalna w badaniu palpacyjnym, zanim rozpocznie się źrebienie. Większość klaczy rodzi między godziną 18 a północą.
Objawy zwiastunowe u lochy
Powiększenie gruczołu sutkowego u loch jest widoczne w ostatnim trymestrze ciąży, a staje się bardziej widoczne, kiedy nadchodzi poród. Mleko pojawia się w sutkach 24 godziny przed porodem. Na krótko przed porodem, prawdopodobnie na skutek sekrecji oksytocyny, uciśnięcie sutków może spowodować uwolnienie strumienia mleka. Srom się powiększa i staje się miękki w ciągu kilku ostatnich dni ciąży. U starszych loch zmiany w obrębie sromu oraz rozluźnienie więzadeł miednicy, które może być nadmierne, może doprowadzić do wypadania pochwy oraz odbytu.
Objawy zwiastunowe u suki
U suk będących pierwszy raz w ciąży powiększenie sutków może być widoczne wcześnie, bo już w 3-4 tygodniu ciąży. W późniejszym okresie ciąży powiększenie sutków jest bardziej widoczne, ale początek laktacji bywa różny. U niektórych suk mleko może pojawić się w gruczole sutkowym 2 tygodnie przed oszczenieniem, a czasem nawet wcześniej. U innych suk mleko w gruczole sutkowym pojawia się w momencie porodu.
W ostatnim tygodniu ciąży srom powiększa się, wydłuża i staje się obwisły, może być także widoczna niewielka ilość przejrzystego wypływu. U niektórych suk wypływ z dróg rodnych utrzymuje się przez całą ciążę. Rozluźnienie więzadeł miednicy oraz mięśni brzucha występuje podczas kilku ostatnich dni ciąży. Najbardziej wiarygodnym symptomem zbliżającego się porodu u su jest spadek temperatury ciała o około 1 stopień Celsjusza, który pojawia się 24 godziny przed szczenieniem.
Objawy zwiastunowe u kotki
Aktywność kotki pod koniec ciąży zmniejsza się, szuka ona spokojnego, ciemnego i ciepłego miejsca; w którym może się okocić. U niektórych kotek aktywność nie zmienia się i z radością wspinają się one po drzewach na kilka godzin przed porodem. Niekiedy następują pewne zmiany w usposobieniu kotki, która szuka lub unika kontaktu z człowiekiem. W późnym okresie ciąży apetyt może się zmniejszyć. Nagłe ruchy płodu w macicy wywołują niepokój u kotki. Rozluźnienie więzadeł miednicy oraz mięśni brzusznych następuje, kiedy zbliża się poród. Gruczoł sutkowy powiększa się, sutki stają się różowe, natomiast mleko pojawia się 24 godziny przed porodem. Temperatura ciała kotki spada 0,5-1 stopień na 12 godzin przed porodem.
