Charakterystyka cyklu płciowego.
Suki zaliczane są do zwierząt monoestralnych, tzn. że występuje u nich jedna ruja i po nie długi okres spokoju płciowego. Znaczna część suk wykazuje cieczkę dwa razy w roku. Może ona wystąpić w dowolnym okresie roku, aczkolwiek w naszych warunkach geograficznych zaznacza się jednak lekka sezonowość, przejawiająca się nieco częstszym występowaniem cieczki wczesną wiosną i jesienią.
Średnia długość okresu międzyrujowego wynosi 7 miesięcy, ale występują znaczne różnice osobnicze i rasowe. U owczarków niemieckich przerwa między cieczkami trwa około 5 miesięcy, a u bokserów około 8 miesięcy. U starszych suk (powyżej 8 lat) okres międzyrujowy wydłuża się, a objawy cieczki stają się mniej wyraźne.
Suki dojrzewają płciowo w wieku 6-12 miesięcy. Jest to związane z osiągnięciem odpowiedniej masy ciała, dlatego suki ras małych dojrzewają wcześniej niż ras dużych. Pierwsze krycie powinno mięc miejsce w drugiej cieczce.
Cykl płciowy dzieli się na 4 fazy:
Używany jest również termin diestrus (okres międzyrurowy), jako synonim pojęcia meta estrus. W skład cieczki wchodzą fazy:
Okres przedrujowy trwa średnio 9 dni, przy czym mogą wystąpić wahania od 3 do 16 dni. Cechuje się on obrzękiem sromu i krwistym wyciekiem z pochwy. Suka jest atrakcyjna dla samców, ale nie daje się pokryć. Ruja właściwa trwa przeciętnie także 9 dni (3 – 15 dni), ale niekiedy tylko 3-5 dni. Klinicznie rozpoczyna się akceptacją samca przez sukę (okres tolerancji). Wypływ z pochwy zmniejsza się, staje się jaśniejszy (popłuczyny mięsne) i niekiedy bardziej śluzowy. Srom ulega zwiotczeniu. Na początku rui (2-3 dzień) z reguły następuje owulacja. Metaestrus rozpoczyna się ponownym brakiem akceptacji samca przez sukę i obejmuje fazę lutealną, która trwa 60-80 dni. Po około 2 tygodniach od początku tego okresu może wystąpić wypływ niewielkich ilości szarobiałego, ciągliwego śluzu. Niektórzy doliczają jeszcze okres regeneracji endometrium i wtedy metaestrus liczy 140 dni.
Anestrus cechuje się brakiem aktywności jajników (faza spokoju), a jego długość jest zróżnicowana.
Hormonalna regulacja cyklu płciowego.
W okresie anestrus poziom hormonów płciowych jest niski. Pod koniec tej fazy, na około 4 tygodnie przed cieczką wzrasta częstotliwość i amplituda pulsów gonadotropin (FSH i LH) i na jajniku tworzą się małe pęcherzyki jajnikowe. Powoduje to wzrost poziomu estrogenów we krwi. W okresie przedrujowym ma miejsce dalszy rozwój pęcherzyków jajnikowych i znaczne zwiększenie się koncentracji estrogenów. Pod koniec proestrus estrogeny osiągają wartości maksymalne. W ciągu 1-2 dni od szczytu estrogenów następuje wyrzut LH, trwający 2-3 dni. Komórki ziarniste w pęcherzykach jajnikowych ulegają luteinizacji i występuje stopniowy wzrost poziomu progesteronu.
W początkowym okresie rui właściwej poziom estrogenów szybko opada, natomiast nadal wzrasta poziom progesteronu. Owulacja występuje 36-48 godzin po piku LH, przy zawartości progesteronu 5-10 ng/ml. Po pęknięciu pęcherzyków tworzą się ciałka żółte, które prowadzą do dalszego wzrostu poziomu progesteronu.
W metaestrus, pomiędzy 15. a 30. Dniem od wylewu LH, koncentracja progesteronu zaczyna stopniowo spadać. Równolegle do obniżania się poziomu progesteronu, wzrasta poziom prolaktyny. Przyjmuje się, że w pierwszej połowie fazy lutealnej funkcja ciałek żółtych jest niezależna od hormonów przysadki, a w drugiej jest kontrolowana przez LH i prolaktynę. Podobny wzrost prolaktyny ma miejsce u suk ciężarnych, jednak poziom tego hormonu jest u nich większy. Suki z silnie wyrażonymi objawami ciąży rzekomej (laktacja) mają poziom prolaktyny podobny do poziomu w zwierząt ciężarnych. Poziom progesteronu opada do wartości podstawowych po 60-80 dniach od wylewu LH. Profil progesteronu w ciąży jest podobny, co nie pozwala na wykrycie ciąży na podstawie oznaczanie tego hormony.
Mechanizm luteoliny u suk jest niejasny. Wykazano, że usunięcie macicy nie wywiera wpływu na cykl jajnikowy. Dowodzi to, że w przeciwieństwie do innych zwierząt czynnik luteolityczny nie jest pochodzenia macicznego. Przypuszcza się, że u psów prostaglandyna F2alfa produkowana jest w ciałku żółtym.
Badanie ginekologiczne.
Plan badania.
1. Opis zwierzęcia.
2. Wywiad.
3. Badanie stanu ogólnego.
4. Badanie ginekologiczne zewnętrzne.
5. Badanie ginekologiczne wewnętrzne.
6. Badania dodatkowe:
Oglądanie.
Badanie wykonuje się na stojącym zwierzęciu. Pomocnik odchyla ogon suki na bok i przytrzymuje. Odgarnia się na bok włosy pokrywające srom i ocenia jego wygląd oraz obecność i charakter wydzielony. Ślady wypływu mogą być obecne także na:
Srom w okresie anestrus jest niewielki, przykryty częściowo fałdem krocza. W czasie proestrus jest on powiększony, obrzęknięty. W fazie rui właściwej obrzęk się zmniejsza i następuje zwiotczenie tkanek. Srom powiększa się także przed porodem. Jego powiększenie i obrzęk, oprócz okresu cieczki i bezpośrednio przed porodem, jest z reguły związane z zaburzeniami jajnikowymi.
Wypływ z pochwy występuje fizjologiczne podczas cieczki i w okresie poporodowym. Wypływ patologiczny ma miejsce przy:
Oglądanie i omacywanie gruczołu mlekowego.
Należy zwrócić uwagę na:
Gruczoł mlekowy ulega powiększeniu w drugiej połowie ciąży oraz z drugiej połowie fazy lutealnej (ciąża rzekoma) i może zawierać wydzielinę.
Omacywanie jamy brzusznej.
Podczas omacywania jamy brzusznej macica w okresie anestrus jest trudna do wykrycia. W czasie cieczki endometrium ulega proliferacji i macica jest wyczuwalna jako powrózkowaty twór, grubości ołówka. Narząd ten powiększony w czasie ciąży, przy metropatiach:
przy guzach macicy oraz w okresie poporodowym.
Jajniki nie są wyczuwalne przez powłoki brzuszne. Zwiększona tkliwość w kącie między łukiem żebrowym a kręgosłupem może wskazywać na owulację. Badaniem palpacyjnym można wykryć guzy jajnika.
Wziernikowanie pochwy (waginoskopia)
Wziernikowanie wykonuje się za pomocną wziernika rurowego dopasowanego do wielkości suki, połączonego ze źródłem światła. Wziernik podgrzany do temperatury ciała zwilża się jałowym płynem fizjologicznym i po odchyleniu warg sromowych wprowadza się ostrożnie, lekko nim obracając, do pochwy. Początkowo kieruje się wziernik do góry, pod kątem 45 stopi, a po pokonaniu pierścienia dziewiczego – poziomo.
Ocenia się:
Określenie stanu szyjki macicy u suk metodą wziernikowania pochwy jest trudne ze względu na budowę pochwy. W dogłowowej części pochwy występuje bowiem fałd grzbietowy, tworzący tzw. szyjkę rzekomą. Szyjkę macicy u suk można oglądać za pomocą endoskopu. Wysokie koszty ograniczają jednak zastosowanie tej metody. W okresie przedrujowym, podczas wziernikowania pochwy, stwierdza się silnie obrzękniętą błonę śluzową, tworzącą podłużne i poprzeczne, „poduchowate” fałdy. Błona śluzowa ma kolor różowy i jest pokryta częściowo wydzieliną, na początku proestrus brunatno czerwona, później ciemnoczerwona.
W okresie rui właściwej, pod wpływem spadku estrogenów i wzrostu progesteronu, błona śluzowa pochwy staje się blada, sucha i ulega obkurczeniu, tworząc charakterystyczne, pomarszczone fałdy. Przy wprowadzaniu wziernika wyczuwa się wyraźny opór. Wydzielina występuje w niewielkiej ilości jest różowoczerwona (popłuczyny mięsne).
W fazie metaestrus błona śluzowa pochwy jest bladoróżowa, tworzy małe, okrągłe fałdy o wilgotnej powierzchni, pokryte niewielką ilością szarobiałego, papkowatego śluzu. Mogą pojawić się przekrwienia. W wypadku ciąży śluz pokrywa zewnętrzne ujście szyjki macicy (czop śluzowy).
W okresie anestrus błona śluzowa pochwy jest różowa, wilgotna, błyszcząca. Od sklepienia pochwy do szyjki macicy przebiegają niewielkie fałdy.
