Czyli kliniczne rozważania na temat apetytu.
Anoreksja.
Pobieranie
pokarmu regulują czynniki wywierające wpływ zarówno ośrodkowy, jak i
obwodowy o charakterze neurologicznym, mechanicznym, psychicznym. Ważną
rolę odgrywają:
• ośrodki w podwzgórzu, hormony,
• produkcja bogatych w energię metabolitów towarzyszących rozkładowi pokarmu,
• stan wypełnienia żołądka i jelit,
• nabyte przyzwyczajenia i nawyki,
• właściwości karmy.
Nabyte
awersje smakowe powstają podczas nieświadomego, przyczynowego
skojarzenia pobranego pokarmu z równocześnie istniejącym lub
pojawiającym się zaburzeniem stanu zdrowia na tle:
• choroby niedoborowej,
• zatrucia,
• nasilonej inwazji pasożytniczej,
• powstania nowotworu.
Przedłużające
się rozszerzenie i bezczynność żołądka wywołują także anoreksję drogą
neurologiczną i hormonalnych sygnałów. Wszystkie procesy, które
wyzwalają odpowiedź ostrej fazy, jak infekcje, urazy, stany zapalne,
rozpad tkanek i nowotwory, hamują apetyt drogą podwzgórzowego uwalniania
prostaglandyn w następstwie wytwarzania cytokin.
Przy ustalaniu przyczyn anoreksji należy koncentrować się głównie na czterech najważniejszych kategoriach czynników:
1.
utrudnione pobieranie pokarmu, powodowane mechanicznymi lub
czynnościowymi zmianami chorobowymi i bolesnością w okolicy głowy, szyi
lub przełyku,
2. zaburzenia żołądkowo – jelitowe,
3. choroby zewnątrz jelitowe i układowe,
4. problemy psychiczne lub związane z obyczajami i skłonnościami psa.
Przeprowadzając
badanie ogólne warto spróbować podać zwierzęciu karmę, by samodzielnie
ocenić zachowanie psa. Należy zbadać głowę, jamę ustną w poszukiwaniu
przyczyn utrudniających pobieranie pokarmu. Podanie środków
uspokajających lub wykonanie znieczulenia ogólnego może się okazać
niezbędne do przeprowadzenia dokładnych oględzin, a w określonych
przypadkach także do rentgenowskiego badania głowy. Jeżeli nie stwierdzi
się zmian chorobowych w jamie ustnej i gardle, zmian
żołądkowo-jelitowych ani układowych objawów chorobowych, to należy
przeprowadzić bardziej szczegółowy wywiad. Ma on na celu wykrycie
problemów psychicznych. Konieczne są także badania:
• specjalne – stan układu nerwowego,
• wizualizujące,
• labolatoryjne.
Anoreksja
utrzymująca się przez 2-3 dni nie powoduje poważniejszych następstw u
psów, które przedtem były zdrowe, a przy pewnych chorobach może być
korzystna. Jeżeli jednak trwa dłużej lub towarzyszy jej wzrost
zapotrzebowania energetycznego, wymaga szybkiego wkroczenia z
przyczynowym i objawowym leczeniem dla uniknięcia niekorzystnych
następstw.
Polifagia.
Polifagia,
czyli utrzymujące się znaczne zwiększenie ilości pobieranej karmy,
jest, w przeciwieństwie do anoreksji, względnie rzadkim zjawiskiem,
towarzyszącym procesom chorobowym.
Większość pacjentów z polifagią można zaliczyć do jednej z trzech kategorii:
• spożyta karma jest źle wykorzystywana,
• zapotrzebowanie energetyczne jest wyraźnie podwyższone,
• polifagia jest uwarunkowana czynnikami psychicznymi.
Złe wykorzystywanie karmy najczęściej powodowane jest:
• niezupełnym trawieniem,
• zaburzeniami wchłaniania,
• zaburzeniami metabolicznymi,
• niską zawartością energii w podawanym pożywieniu.
Rzadziej dochodzi do polifagii na tle patologicznego, dodatkowego zapotrzebowania energetycznego wywołanego hipermetabolizmem.
U
psów z polifagią, które przybierają na wadze, przyczyną są czynniki
psychiczne, jak konkurowanie o pokarm z innym zwierzęciem domowym lub
centralne stymulowanie apetytu przez wewnątrz-lub zewnątrzpochodne
glikokortykoidy albo leki przeciwpadaczkowe.
Jakie mogą być przyczyny polifagii?
1. Przy wychudzeniu, zwiększonej objętości i nieprawidłowych właściwościach oddawanego kału:
• zła jakość karmy,
• niska strawność,
• inwazja pasożytnicza,
• nieprawidłowe przyswajanie,
• nieprawidłowe trawienie,
• zespół nieprawidłowego wchłaniania na tle przewlekłej choroby jelit lub przewlekłej niewydolności serca
2. Przy wychudzeniu i nadmiernym pragnieniu powiązanym z wielomoczem:
• cukrzyca,
• nadczynność tarczycy.
3. Przy powiększaniu masy ciała na początku zimnej pory roku:
• spontaniczna nadczynność kory nadnerczy,
• błędne stosowanie leków,
• wyspiak trzustki,
• uwarunkowanie psychiczne.
Jak zawsze jednym z wiodących podstaw diagnostyki jest wywiad. Dowiadujemy się o:
• zmianie masy ciała,
• jakości i ilości podawanej karmy,
• warunkach utrzymania,
• wymaganiach w odniesieniu do sprawności psa,
• programie odrobaczania,
• właściwościach kału,
• ilości pobieranej wody,
• podawanych lakach.
Jeśli
właściciel wspomni o osłabieniu zwierzęcia lub napadach skurczów na
czczo oraz zwiększeniu masy ciała, może to wskazywać na hiperinsulinizm
na tle wyspiaka trzustki. Za występowaniem polifagii na tle nadczynności
kory nadnerczy przemawiają:
• otyłość,
• powiększenie wątroby,
• nadmierne pragnienie,
• cienka pomarszczona skóra,
• symetryczne wyłysienia.
Pamiętajmy,
że w każdym przypadku należy wykonać podstawowe badania labolatoryjne,
obejmujące badania hematologiczne i badania moczu oraz chemiczne badania
krwi. Nadmierne pragnienie powiązane z wielomoczem oraz zmętnienie
soczewki mogą być wczesnymi objawami cukrzycy. We wszystkich przypadkach
polifagii należy starannie omacywać okolice szyi, by rozpoznać
asymetrię lub powiększenie tarczycy. Zwiększenie masy ciała i brak
objawów ogólnych oraz negatywne wyniki analiz laboratoryjnych i badania
kału wskazują z dużym prawdopodobieństwem na fizjologiczne lub
psychiczne przyczyny choroby.
Wychudzenie, charłactwo.
Wychudzenie,
a zwłaszcza charłactwo, są następstwem długotrwałych, poważnych stanów
katabolicznych i przewlekłych chorób. Towarzyszący temu niedobór
energii, względnie substancji odżywczych, jest przejawem zachwianej
równowagi między dostarczaniem a wykorzystaniem substancji odżywczych.
Do najważniejszych negatywnych następstw wychudzenia należą:
• wtórne nieprawidłowe trawienie i przyswajanie,
• hipoalbuminemia,
• zaburzenia procesów krwiotwórczych,
• zaburzenia wytwarzania hemoglobiny,
• zwiększona wrażliwość na infekcje,
• zaburzenia funkcji narządów,
• opóźnione gojenie ran,
• stany osłabienie,
• zwiększone ryzyko odleżyn.
Przy
badaniu ogólnym koncentrujemy się na tych samych czynnikach, jak przy
braku łaknienia. W zależności od informacji z wywiadu wskazane są
badania parazytologiczne i mikroskopowo-chemiczne kału w kierunku:
• niestrawności,
• nieprawidłowego wchłaniania,
• utajonej krwi,
• przewlekłego ciężkiego zapalenia jelita grubego.
Wychudzenie
i charłactwo często występują często przy zakażeniach, stanach
zapalnych, chorobach na tle immunologicznym lub intoksykacji. Z tych
względów gorączka może mieć istotne znaczenie w rozpoznaniu różnicowym.
Pomiary temperatury ciała wychudzonych psów należy wykonywać trzy razy
dziennie, gdyż może być ona podwyższona tylko przejściowo. Odbiegające
od normy wyniki badań, jak lekka, nieregeneratywna niedokrwistość,
leukocytoza, monocytowa są wartościowymi, jednak nie zawsze
występującymi wskaźnikami stanów zapalnych lub infekcyjnych.
Poszukiwanie przyczyn stanów zapalnych przebiega podobnie jak w
przypadkach z gorączką o nieznanej etiologii.
Jeżeli nie stwierdza
się objawów żołądkowo-jelitowych ani gorączki, jako przyczyny
wychudzenia i charłactwa należy uwzględnić zaburzenia metaboliczne tła
wewnątrzwydzielniczego lub niewydolności nerek albo wątroby.
Nie
możemy zapominać, że choroby w klatce piersiowej, jak przewlekła
niewydolność serca, rozdarcia przepony, wysięk w jamie opłucnowej,
przewlekłe stany zapalne i nowotwory we wnętrzu klatki piersiowej,
przebiegają często z wychudzeniem i charłactwem. Przewlekła niewydolność
serca, której towarzyszą objawy zastoju i niechęć do poruszania się,
powoduje zaburzenie wchłaniania substancji odżywczych, utratę potasu i
białka oraz podwyższone zapotrzebowanie na witaminy. Do powstawania
wychudzenia często przyczyniają się leki moczopędne lub glikozydy
naparstnicy.