Budowa gruczołów sutkowych
Uformowany gruczoł sutkowy posiada:
• część gruczołową (miąższ),
• przewody mlekowe,
• brodawkę sutkową.
Podstawową jednostką gruczołową jest pęcherzyk zbudowany z komórek nabłonka sześciennego wydzielniczego. Grupy pęcherzyków tworzą zrazik. Pęcherzyki komunikują się z przewodami mlekowymi zbudowanymi z dwuwarstwowego nabłonka kolumnowego, łączącymi się ze sobą i prowadzącymi w kierunku brodawki. Pęcherzyki i małe przewody są pokryte od zewnątrz komórkami mioepitelialnymi, które mają zdolność kurczenia się pod wpływem oksytocyny, powodując wyciskanie mleka. Przewody uchodzą do zatoki sutkowej leżącej u podstawy brodawki.
Ściana brodawki sutkowej zbudowana jest z trzech warstw mięśni gładkich, z których środkowa ma przebieg okrężny, a zewnętrzna i wewnętrzna – podłużny. Wewnątrz brodawki przebiegają kanaliki mlekowe prowadzące od zatoki sutkowej ku wierzchołkowi brodawki, na którym się otwierają.
Jak przeprowadzić badanie?
Należy uwzględnić elementy charakterystyki zwierzęcia, które są istotne jako czynniki predylekcyjne chorób gruczołów sutkowych:
• wiek,
• rasę,
• stan reprodukcyjny,
• stosowane środki farmakologiczne,
• laktację,
• liczbę kociąt w miocie.
Badanie ogólne pozwala na wykluczenie lub stwierdzenie i ocenę nasilenia zmian w ogólnym stanie zdrowia, które często towarzyszą chorobom gruczołów sutkowych. Duże znaczenie ma pomiar temperatury wewnętrznej ciała, która bywa znacznie podniesiona przy zapaleniu gruczołów sutkowych.
Badanie szczegółowe obejmuje badanie:
• kliniczne gruczołów sutkowych,
• badanie regionalnych węzłów chłonnych,
• badanie USG gruczołów sutkowych,
• ocenę wydzieliny,
• badanie bakteriologiczne wydzieliny.
W badaniu przez oglądanie zwraca się uwagę na wielkość, symetrię i stan ewentualnego wypełnienia gruczołów, zabarwienie skóry i zmiany wtórne.
Przy omacywaniu bierze się pod uwagę ciepłotę poszczególnych gruczołów, ich bolesność, wyczuwalne deformacje. Ewentualną wydzielinę wymasowuje się delikatnie i ocenia jej cechy makroskopowe, określając je zarazem jako fizjologiczne, pośrednie lub patologiczne.
Dodatkową metodą diagnostyczną może być biopsja aspiracyjne cienkoigłowa i badanie histopatologiczne.
Zaburzenia rozwojowe.
Dotyczą one najczęściej liczby gruczołów sutkowych, których może być mniej lub więcej niż osiem. Czasem mogą też występować dodatkowe brodawki sutkowe. Wąskość lub niedrożność kanalików mlekowych w brodawce sutkowej może być przyczyną zalegania mleka podczas laktacji.
Galactostasis, czyli zastój mleka.
Zdarza się, że mleko pozostaje w gruczole w wyniku:
• niewielkiej liczby kociąt,
• mechanicznego utrudnienia w opróżnianiu gruczołu.
Jest to jedna z najczęstszych przyczyn zapalenia sutka, powoduje:
• bolesność,
• obrzęk,
• stwardnienie.
Głównym celem leczenia jest usunięcia mleka. Najlepszym sposobem jest dostawianie ssącego noworodka do gruczołów najbardziej powiększonych i twardych. Poza tym spróbować można zdajać nadmiar mleka ręcznie. Należy pamiętać, że jeśli barwa lub konsystencja mleka odbiera od fizjologicznej, nie należy podawać go kociętom.
Mastistis, czyli zapalenie gruczołów sutkowych.
Zapalenie występuje przede wszystkim podczas laktacji, rzadziej przy ciąży urojonej. Głównymi przyczynami są:
• zastój mleka,
• zakażenie gruczołów sutkowych.
Drobnoustroje wnikają przez kanaliki mlekowe w brodawce sutkowej. Możliwe jest także zakażenie przez uszkodzoną skórę lub drogą hematogenną. Zastój mleka w krótkim czasie doprowadzić może do zapalenia sutka.
Chory gruczoł jest obrzękły, twardy, zaczerwieniony, cieplejszy, bolesny, wydzielina jest zmieniona. Występują także objawy ogólne:
• apatia,
• podwyższona temperatura,
• brak apetytu,
• niechęć do karmienia potomstwa,
• zaniechanie zabiegów pielęgnacyjnych,
a także:
• owrzodzenia,
• martwica miejscowa,
• procesy demarkacyjne,
• ropnie.
W leczeniu stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum, a także leki przeciwbólowe i przeciwzapalne w iniekcji lub doustnie. Należy oczyszczać gruczoł z wydzieliny zapalnej kilka razy dziennie, podobnie jak przy zastoju mleka. Zmieniona wydzielina nie nadaje się na pokarm dla kociąt, podlega zniszczeniu do czasu ustąpienia zmian.
Czas leczenia wynosi przeciętnie 5-7 dni. W przypadku martwicy lub ropni należy wszcząć postępowanie chirurgiczne.
Rozrost włóknisto – nabłonkowy.
Rozrost włóknisto-nabłonkowy gruczołu mlekowego jest określony także jako:
• rozrost gruczołu mlekowego kotów,
• włókniakogruczolak,
• rozrost tkanki łącznej włóknistej i tkanki gruczołowej.
Chorobę charakteryzuje szybki wzrost tkanki gruczołu mlekowego. Może on dotyczyć jednego lub wszystkich jego zespołów, które w skrajnych przypadkach osiągają wielkość pomarańczy.
Po zakończeniu rui endogenny progesteron lub egzogenne progestageny powodują zwiększone wydzielanie hormony wzrostu przez gruczoł mlekowy. Wskutek działania tego hormonu dochodzi do rozrostu włóknisto-nabłonkowego. W preparatach histologicznych rozrost ten jest widoczny jako łagodna proliferacja zrębu i miąższu gruczołowego. Choroba ta dotyczy przeważnie młodych kotek. U starszych zwykle poprzedza ją leczenie progestagenami.
Leczeniem z wyboru u niekastrowanych kotek jest kastracja, a u zwierząt otrzymujących progestageny natychmiastowe ich odstawienie. Zanik gruczołu mlekowego trwa do 5 miesięcy. Proces ten można znacznie przyspieszyć podając antyprogesteron. Niekiedy konieczny jest zabieg chirurgiczny, ze względu na owrzodzenie skóry nad zmienionym gruczołem mlekowym.
Nowotwory gruczołu mlekowego.
Nowotwory gruczołu mlekowego u kotek są trzecim pod względem częstości rodzajem chorób nowotworowych. Chorują przede wszystkim starsze kotki w wieku ponad 10 lat. Najczęściej są to niesterylizowane lub sterylizowane późno zwierzęta, co dowodzi ochronnego działania zabiegu. Koty syjamskie chorują częściej niż inne rasy i nowotwory występują u nich znacznie częściej.
W połowie przypadków zajętych jest kilka zespołów gruczołu mlekowego, jednej czwartej towarzyszą owrzodzenia skóry i nieprzyjemny zapach. Jeśli nowotwór szerzy się drogą limfogenną, mogą być powiększone węzły chłonne pachowe i pachwinowe. Chirurgiczne wycięcie można wziąć pod uwagę tylko wtedy, jeśli rokowanie nie jest niekorzystne. Zaleca się badanie ultrasonograficzne wątroby, ponieważ do tego narządu często następują przerzuty. Podczas operacji należy wycinać zmiany z dużym marginesem tkanek zdrowych. Zaleca się usunięcie listwy mlecznej.
Uzupełnieniem leczenia chirurgicznego jest chemioterapia. W przypadkach zaawansowanej choroby może ona być jedynym rozwiązaniem. Nie daje ona jednoznacznie pozytywnych skutków, wyniki leczenia są zróżnicowane, podobnie jak toksyczne i uboczne efekty działania chemioterapeutyków. U znacznej części pacjentów nie uzyskuje się poprawy. Mogą ponadto wystąpić objawy uboczne, takie jak całkowita utrata apetytu, upośledzenie czynności szpiku kostnego powodujące zmiany hematologiczne.
Torbiele gruczołów sutkowych.
Występują one jako pojedyncze lub mnogie twory różnej wielkości i o różnym tempie wzrostu. Są wypełnione płynem wodnistym, śluzowym lub surowiczym. Ich pochodzenie nie jest jasne. Nie można wykluczyć udziału transformacji nowotworowej. Często ściany torbieli są znacznie napięte, co powoduje, że w badaniu klinicznym robią wrażenie guza. W badaniu USG można je odróżnić od zmian litych. Po usunięciu płynu mogą się odtwarzać, niekiedy nawet bardzo szybko. Po częściowym wycięciu torbieli także pojawiają się one ponownie. Usunięcie płynu torbieli przez jej punkcję i następnie przepłukanie środkiem o działaniu przyżegającym, niszczącym wyściółkę torbieli, może dać dobry wynik, przynajmniej na jakiś czas. Ewentualny zabieg chirurgiczny powinien zmierzać w kierunku całkowitego usunięcia wewnętrznej wyściółki torbieli.
Sporadycznie mogą powstawać torbiele mlekowe. Wówczas ich zawartością jest mleko, a obraz USG nie różni się od obrazu uzyskanych torbieli.
Bibliografia:
„Koty - położnictwo i rozród” – Andrzej Max
„Praktyka kliniczna – KOTY” - Marian C. Horzinek, Vera Schmidt, Hans Lutz