Osłabienie wzroku zwierzęcia zauważa zwykle jego użytkownik lub właściciel. Podaje on np. że pies źle widzi, ponieważ uderza w pokoju o różne przedmioty lub z trudem schodzi ze schodów, czy też potyka się przy schodzeniu z ostatniego stopnia. Użytkownik konia informuje, że zwierzę stało się niezręczne, często uderza kończynami o różne przedmioty leżące na drodze, potyka się i upada na nadgarstki, płoszy się bez powodu lub wskutek zupełnie błahej przyczyny, zwłaszcza w ruchu na drodze. Boi się przedmiotów, które nie lękały go dotąd np. pryzmy kamieni leżących przy drodze lub porzuconych większych przedmiotów. Konie takie często strzygą uszami, unoszą głowę lub skręcają ją nieco, przeważnie stale w tym samym kierunku (ustawienie zdrowego oka w stronę ruchu). Zwierzęta te w stajni zachowują się niepewnie, często nie trafiają do swego stanowiska.
Wywiad w sprawie sprawności wzroku jest często negatywny, użytkownik bowiem nie zauważa drobniejszych zaburzeń wzroku. Czasem można wnioskować o osłabieniu wzroku z opisu zachowania się zwierzęcia, zwłaszcza gdy chodzi o bydło. Krowa źle widząca spóźnia się do wodopoju, gdy większa ilość bydła jest pojona we wspólnym korycie, krowa taka ostatnia wchodzi do swego stanowiska w oborze, często nie omija wyraźnych przeszkód, stert słomy lub gnoju.
Badający wykonuje próbę sprawności wzroku u zwierzęcia w ruchu. Próba ta ma na celu skontrolowanie reakcji zwierzęcia na przeszkody leżące na jego drodze. Konia prowadzi się na długich wodzach, tak aby ruch jego był swobodny, nie wymuszony przez prowadzącego. Naprowadza się konia na przeszkodę początkowo niską i nie wyróżniającą się jaskrawą barwą od otoczenia. Jeżeli próba wypadnie negatywnie, przeszkodzę podwyższa się lub nakrywa się jaskrawo zabarwionym papierem. Zwierzęta zupełnie ślepe można naprowadzać na ścianę. Próby te można przeprowadzać z każdym okiem olejno. Zasłaniając jedno ko wyklucza się je z badania. Zasłonięcie bardziej sprawnego oka powoduje wzmaganie się objawów obniżonej sprawności wzroku. Zwierzęta dobrze widzące omijają już najmniejsze przeszkody.
Psa można badać w podobny sposób. Prowadzi się go na jakiś przedmiot lub na ścianę. Dobrze widzący pies omija przeszkodę, psy słabo widzące na przykład mające niezupełnie rozwiniętą zaćmę zatrzymują się zwykle tuż przed przeszkodą, a następnie szukają innej drogi.
Dobre wyniki daje też próba groźby uderzenia. Zamach ręki wywołuje odruch obronny, odchylenie głowy, jeżeli zwierzę widzi ten ruch. Ruchy takie wykonuje się kolejno, tak aby mogły one być widziane jednym tylko okiem. Drobne ruchy wykonywane w pobliżu oka, jak na przykład naprowadzanie palce lub ręki na oko zwierzęcia dla wywołania odruchu powiekowego, nie są pewną próbą. Odruch powiek może powstać również na skutek podrażnienia rogówki ruchem powietrza wywołanym ręką badającego.
Oprócz podanych prób, które zresztą w większości mogą być stosowane tylko u koni, badający powinien przeprowadzić obserwację ruchów zwierzęcia w zwykłych warunkach bytowania. Przy odpowiedniej wprawie widzi się zaburzenia ruchu spowodowane obniżeniem się sprawności wzroku zwłaszcza u koni. Obawa o uderzenie kończyn zwłaszcza o przedmioty leżące na drodze wywołuje u koni ruchy jakie wykonują te zwierzęta przy przekraczaniu nierówności na drodze:
Objawy te są lepiej widoczne w kłusie niż w stępie.
Badania sprawności wzroku przeprowadza się najczęściej u koni i psów.
Badanie dotykiem
Badanie czucia gałki ocznej, powiek i najbliższego otoczenia oka przeprowadza się przez omacywanie. Bardzo tkliwe oko trudno jest badać bez znieczulenia, jednak wstępne choćby omacywanie trzeba wykonać bez zniesienia czucia, a dalsze badanie polegające głównie na oględzinach wymagających manipulacji przy pomocy rąk, jak np. odchylanie powiek w celu obejrzenia spojówki, może być prowadzone po zastosowaniu kokainy. Badanie przeprowadza się według ustalonej kolejności:
Badanie oczodołu
Zmiany w oczodole, które nie mogą być zauważone w pierwszym etapie badania, tj. przy zwykłych oględzinach, wykrywa się często przez omacywanie. Omacuje się pierścień oczodołu i jego najbliższą okolicę.
Niejednokrotnie zachodzi konieczność porównania okolicy badanej z przeciwległą u tego samego zwierzęcia lub nawet dla porównania omacuje się te same fragmenty anatomiczne u innego zwierzęcia. Dlatego w badaniu posługujemy się często obu rękami równocześnie, aby łatwiej można było stwierdzić różnice między lewym i prawym oczodołem.
Po omacaniu pierścienia oczodołu ma na celu wykrycie tętnienia w przypadku utworzenia się tętniaka. Badanie rentgenowskie oczodołu i przyległych zatok czaszki przeprowadza się w przypadku podejrzenia złamania nie dającego typowych objawów oraz w celu wykluczenia nowotworu w zatokach. Nowotwory tam umiejscowione zazwyczaj przerastają do oczodołu.
Badanie powiek
Badanie skóry powiek ma na celu wykluczenie lub stwierdzenie obrzęku skóry, bolesności, określenie temperatury. Kontrolę wyników badania przeprowadza się przez porównanie z okiem zdrowym. Jeżeli zachodzi potrzeba, porównuj się wyniki badania z podobnymi próbami u innych zwierząt tego gatunku i rasy. Szczególnie metodę tę stosuje się, gdy chodzi o psy. Podstawowym badaniem jest dotykanie skóry opuszkami palców. Poza tym uciska się fałdy skóry palcami, przesuwa się je między opuszkami palców. Ciepłotę skóry powiek bada się grzbietową powierzchnią palców lub dłoni. Oprócz bolesności i obrzęków powiek można tu stwierdzić:
Zwierzęta nie zawsze pozwalają na badanie, często nawet wówczas, gdy nie sprawia ono bólu. Mogą wykazywać niepokój lub bronią się energicznie. U koni bojaźliwych pierwsza próba badania kończy się zawsze niepowodzeniem, do następnych jednak dochodzi zwykle bez przeszkód.
Badanie gałki ocznej
Przy omacywaniu powiek wyczuwa się pod nimi gałkę oczną. Trzeba zwrócić uwagę na jej:
W różnych stanach chorobowych może zmieniać się ciśnienie śródoczne, a z nim i twardość gałki ocznej. Na ogół w ostrych procesach chorobowych ciśnienie jest podwyższone, jak to obserwuje się w początkowym stadium okresowego zapalenia oczu u koni, a następnie spada stopniowo aż poniżej normy. W okresie wzrostu ciśnienia badajmy odnosi wrażenie, że oko jest powiększone lub wysadzone z oczodołu. Gdy natomiast ciśnienie małe, wydaje się, że gałka oczna jest mniejsza lub wciągnięta do oczodołu. Głębokość oczodołu i sposób osadzenia w nim gałki ocznej są różne u rozmaitych gatunków zwierząt. Ale i w obrębie jednego gatunku widoczne są dość duże różnice. U pekińczyków osadzenie gałek ocznych jest tak płytkie, że często dochodzi do zwichnięcia oka, płytko osadzone oczy mają poza tym teriery i pudle, natomiast owczarki niemieckie i wyżły mają oczy osadzone głęboko.
Badanie spojówki
Oglądanie spojówek ma na celu wykrycie lub wykluczenie zmiany w błonie spojówkowej oraz ocenę stanu ukrwienia tej błony. Stan ukrwienia spojówek świadczy często nie tylko o stanach zapalnych tej błony, ale również jest wyrazem zaburzeń w krążeniu w całym ustroju. Niedokrwienie, bladość spojówek świadczy o niedomodze krążenia obwodowego – anemii. Zasinienie jest objawem niedotlenienia. Oglądanie spojówek jest przeprowadzane we wszystkich badaniach lekarskich niezależnie od tego jaki narząd wykazuje obniżoną sprawność.
Badanie rozpoczyna się od oględzin spojówek gałkowych.
Wskazane jest czynność tę przeprowadzić przed badaniem oka przez omacywanie. Spojówka gałkowa ulega przekrwieniu na skutek dotykania i uciskania powiek, toteż obraz w późniejszym etapie badani jest zmieniony. Spojówkę gałkową uwidacznia się przez lekkie rozchylenie powiek. Aby obejrzeć większe pole spojówki, przechyla się głowę zwierzęcia, przez co uzyskuje się ruch gałki ocznej i odsłonięcie głębiej leżącej spojówki.
Badanie spojówki powiek jest możliwe po ich wywinięciu. Dolną powiekę odwija się przez ucisk palca tuż przy brzegu powieki. Odsłania się wówczas część spojówki leżąca przy brzegu. Przesunięcie palca uciskającego powiekę ku dołowi rozszerza wgląd do worka spojówkowego. U małych zwierząt górną powiekę trzeba nawinąć na szklaną bagietkę, a na palec lewej ręki, gdy bada się duże zwierzę. W tym celu ujmuje się dolny brzeg powieki ponad jej brzeg palec lub bagietkę i naciskając lekko powiekę lewą ręką, prawą wywija się wolny brzeg ku górze i na zewnątrz.
Prawidłowa spojówka jest zabarwiona różowo, jest prawie przejrzysta w takim stopniu, że widoczne są przez nią naczynia krwionośne. Spojówka ma gładką i lśniącą powierzchnię. Lśnienie spojówki świadczy o właściwym nawilżaniu jej powierzchni.
Zabarwienie spojówki zmienia się głównie na skutek przekrwienia lub niedokrwienia, przybiera więc ona barwę czerwoną lub siną, a w przypadku niedokrwienia lekko różową, lub prawie białą.
Pozornie spojówka może zmieniać swą barwę, gdy jest pokryta nalotem lub ropą. Przejściowo może być także zabarwiona lekami stosowanymi bądź do worka spojówkowego, bądź inną drogą, np. może być inkrustowana solami metali, których roztwory były stosowane do leczenia oka (srebrzyca).
Smugowate lub pasmowate zmętnienia spojówki przemawiają za istnieniem zmian bliznowatych. Dokładną lokalizację blizn można przeprowadzić wstrzykując pod spojówkę 0,1% roztwór błękitu metylenowego. Barwnik rozlewa się pod spojówkę omijając blizny, które zachowują wskutek tego swe białe zabarwienie. Dokładne określenie wielkości i kształtu blizny ma znaczenie wówczas, gdy zamierzony jest zabieg operacyjny mający na celu usunięcie zgrubień spojówki drażniących rogówkę.
Przejrzystość spojówki może zmieniać się na skute zgrubienia po przebytych długotrwałych zapaleniach. Ostry obrzęk też wpływa na zmniejszenie się jej przejrzystości, towarzyszy mu jednak łatwo dostrzegalna zmiana zabarwienia.
Połysk spojówki wskazuje na prawidłowe jej nawilżenie. Suchość spojówki jest objawem złego odżywiania (brak witaminy A) lub zaburzenie w wydzielaniu łez. Sucha spojówka przybiera wygląd pergaminowa ty lub też tylko niewielkie jej pola są białawe albo szare.
