Zniekształcenia oczodołu są spowodowane różnymi przyczynami, z których jedne są trwałe i niezmienne lub nawet potęgujące się, inne działają krótko, ale pozostawiają trwałe zmiany, jak to ma miejsce w złamaniach lub zmiany są krótkotrwałe, np. po stłuczeniu. Zniekształcenia oczodołu wyrażone są zmianami obrysu części kostnej oczodołu lub części miękkich. Najczęściej spotykane objawy zmian w oczodole to wysadzenie lub zapadnięcie gałki ocznej, zmiany powiek, np. ich obrzęk lub zniekształcenie brzegu i szpary powiek.
Z punktu widzenia klinicznego zmiany oczodołu dziali się na trwałe, tj. takie, które nie ulegną zmianie zupełnie lub przez dłuższy czas oraz na zmiany krótkotrwałe, ustępujące po kilku lub kilkunastu dniach. Do zmian trwałych zalicza się:
Do zmian przejściowych należą:
Wrodzone zniekształcenie oczodołu
Zniekształcenia te spotyka się najczęściej u źrebiąt. Choroby matki w czasie ciąży, zwłaszcza choroby zakaźne, nadmierna praca klaczy w drugiej połowie ciąży, mogą być przyczyną zaburzeń rozwojowych głowy płodu. Źrebięta rodzą się wówczas ze zniekształconą, skrzywioną czaszką. Skrzywienie to dotyczy głównie trzewioczaszki, ale obejmuje również zazwyczaj leżący na pograniczu oczodół. Skrzywienie trzewioczaszki powoduje zwykle zniekształcenie jednego oczodołu. Tylko przy bardzo silnych skrzywieniach oba oczodoły są zniekształcone. Zwykle obserwuje się więc asymetrię czaszki. Asymetria okolicy oczodołowej czaszki powstaje również w przypadku niedorozwoju gałki ocznej, co może mieć miejsce przy prawidłowo wykształconej trzewioczaszce. Taka nieprawidłowość spotykana jest jednak przeważnie w obu oczach. Niedorozwój gałki ocznej pociąga za sobą niewykształcenie się oczodołu, jeżeli jednak zmiany są obustronne nie ma asymetrii, ponieważ niedorozwój oczodołu jest również dwustronny.
Zniekształcenie pourazowe
Złamania kości oczodołu mogą powodować trwałe zniekształcenia tej okolicy. Zazwyczaj po złamaniach postają wgłębienia, rzadziej natomiast wyniosłości. Obraz zniekształcenia jest zależny od charakteru złamania, od ubytków tkanki kostnej, od sposobu połączenia odłamków kości przez kostninę i innych okoliczności. W okresie gojenia się złamania, który trwa kilka miesięcy, jeżeli zaliczyć do niego też zmiany przebiegające w kostninie po złączeniu odłamków kostnych, oczodół jest więcej zniekształcony niż po zakończeniu wszystkich przemian jakie przebiegają w następstwie urazu. Nadmiar kostniny zostaje wchłonięty.
Ropowica oczodołu
Ropne zapalenie oczodołu jest zwykle następstwem urazów tej okolicy przebiegających ze zmiażdżeniem tkanek i zakażeniem miejscowym. Pojedyncze ropnie tworzące się w tkance tłuszczowej łączą się po pewnym czasie w większe ogniska. Ropieniem objęta zostaje spojówka oka i powiek. Ze spojówki powiek zakażenie może przenosić się przez twardówkę w głąb oka, powstaje ropne zapalenie gałki ocznej. Zakażeniem może być objęty nerw wzrokowy, a wówczas infekcja ma drogę otwartą do ośrodkowego układu nerwowego. Ropa może sobie jednak znaleźć ujście na zewnątrz przez spojówkę gałkową lub powiekową.
Przyczyny ropowicy nie są jasne. Wywołują ją urazy oczodołu lub też zakażenie przenosi się z otoczenia, z zatok czaszki. Znane są przypadki, w których uraz powodujący ropowicę oczodołu działał od strony jamy ustnej. Ostre źdźbła trawy po przebiciu błony śluzowej jamy ustnej przesuwane były przez ruchy żujące żuchwy w okolicę oczodołu, gdzie wywołały ropienie, by następnie wydostać się na zewnątrz przez przetokę wraz z ropą. Taki przebieg procesu powodował stopniowe zmniejszanie się ropienia, aż do całkowitego ustania wypływu ropnego, a wkrótce po wypłynięciu ciała kaleczącego tkanki następowało wyleczenie.
W ropowicy oczodołu na pierwszy plan wysuwają się objawy miejscowe, aczkolwiek ogólny stan zwierzęcia jest zły zwłaszcza w okresie rozwijania się zapalenia, aż do momentu otwarcia się przetoki. Ciepłota ciała jest podwyższona, występuje brak apetyty oraz ból okolicy objętej zapaleniem utrudniający żucie. Zwierzę porusza się niechętnie i ostrożnie na skutek osłabienia wzroku.
Miejscowo stwierdza się silny obrzęk powiek i najbliższej okolicy. Obrzęk jest bolesny. Obrzęk i bolesność obejmują również oko zdrowe. Szpara powiekowa jest zaś zwykle zamknięta tylko po stronie oka chorego. Często między powiekami ukazuje się pasmo obrzękłej czerwonej spojówki. Wydzielina ropna może wypływać w niewielkich ilościach lub też obficie. Ropa zatrzymuje się na skórze powiek i zasycha w strupy. Przy znacznym obrzęku przestrzeni zagadkowej szpara powiek jest nieco rozwarta, a gałka oczna wysadzona, powstaje wytrzeszcz.
Spojówka i rogówka są w stanie ostrego zapalenia. Spojówka ma ciemnoczerwone zabarwienie i jest pokryta ropą. Rogówka mętnieje i traci połysk. Jeżeli powieki nie są zupełnie zamknięte, na rogówce widać zasychającą ropę.
Badanie dna oka jest utrudnione. Zmiany w obrazie oftalmoskopowym dotyczą głównie brodawki nerwu wzrokowego. Jest ona niedokrwiona, obserwuje się zastój krwi w żyłach dna oka.
Ropowica oczodołu może prowadzić do ropnego zapalenia opon mózgowych. Zakażenie rozprzestrzenia się wówczas wzdłuż nerwu wzrokowego. Przy tym powikłaniu śmierć zwierzęcia może przyjść we wczesnym okresie choroby. Objawy miejscowe mogą być niedostatecznie jeszcze rozwinięte.
Przebieg schorzenia jest ostry. W nielicznych przypadkach proces może być opanowany siłami obronnymi ustroju. Częściej jednak zachodzi potrzeba opróżnienia oczodołu. Zabieg ten przynosi wprawdzie trwałe kalectwo, ale w wielu przypadkach może uratować życie zwierzęcia. Zabieg orbitotomii należy poprzedzić energicznym leczeniem antybiotykami stosowanymi ogólnie i miejscowo. Miejscowo antybiotyki wprowadza się do worka spojówkowego i do przestrzeni zagadkowej w postaci maści i zastrzyków.
Rokowanie we wszystkich przypadkach ropowicy oczodołu jest trudne. Należy liczyć się z niepomyślnym zejściem choroby – utratą oka lub śmiercią zwierzęcia.
Rozdęcie zatok czaszki
Zmiany w zatokach czaszki zniekształcające oczodół obserwowane są u koni i psów, rzadziej natomiast u innych gatunków zwierząt domowych. U koni zwykle w zatoce czołowej lub szczękowej rozwijają się raki. Z zatok tych przenikają one łatwo do oczodołu.
U młodych koni powstają w zatoce szczękowej ropnie zołzowe. Są to ropnie otorbione mające tendencję do powiększania się. Napierają one wówczas na pokrywę kostną zatoki szczękowej, unoszą ją ku górze, co powoduje powstanie uwypuklenia okolicy podoczodołowej obejmujące również oczodół po tej stronie czaszki, po której zajęta jest zatoka szczękowa. U starszych koni podobny proces może być spowodowany ropieniem około korzeniowym obejmującym zęby trzonowe, których korzenie są oddzielone od zatoki tylko cienką blaszką kostną.
U psów zniekształcenie okolicy podoczodołowej może powstać na skutek wierzchołkowego zapalenia zęba łamacza. Towarzyszący temu proces ropny może przenieść się w okolicę oczodołu. Zwykle przetoka otwiera się poniżej oczodołu. Znane są jednak przypadki, w których ropa drążąc sobie kanał pod skórą przedostaje się do oczodołu, tam tworzy się otwór przetokowy. Przetoka może zamykać się, aby po pewnym czasie znowu uczynnić się lub też powstaje nowa przetoka w innym miejscu.
Nowotwory oczodołu
Nowotwory oczodołu u zwierząt nie są częste, lecz mimo to wykazują dość dużą różnorodność. U psów obserwowano mięsaki i raki, opisywano też formy łagodne – kostniaki i tłuszczaki. U koni obserwuje się w okolicy oczodołu zmiany teratologiczne. Najczęściej w okolicy nasady ucha, rzadziej bliżej oczodołu, wytwarza się torbiel zębonośna z przetoką. U innych gatunków zwierząt, u bydła i u świń umiejscowienie torbieli zębonośnej jest nietypowe. Można je znaleźć również w głębi oczodołu. U psów spotyka się w oczodole stosunkowo często torbiele skórzaste. Są to twory zawierające włosy i gruczoły skóry. Mogą one mieć znaczne rozmiary.
Stosunkowo rzadko obserwuje się u zwierząt cysty pasożytnicze.
Guzy umiejscowione są w oczodole, niezależnie od tego czy są to nowotwory łagodne, czy złośliwe, czy też cysty pasożytnicze zawsze powodują zniekształcenie oczodołu. W zależności od kierunku działania siły uciskającej na gałkę oczną może powstać nieprawidłowe jej ustawienie, a więc:
Gałka oczna może być przekrwiona lub niedokrwiona, spojówka jest zwykle przekrwiona, gdyż odpływ krwi ze spojówki jest utrudniony – powstaje wówczas obrzęk powiek.
Przy wziernikowaniu można stwierdzić obrzęk brodawki nerwu wzrokowego, powstaje tzw. brodawka zastoinowa. Siatkówka natomiast często jest odklejona wysiękiem wciskającym się od strony twardówki. W ciele szklistym zawieszone są kłaczkowate zmętnienia. Wzrok jest osłabiony, a w końcu dochodzi do ślepoty.
Leczenie jest operacyjne, tylko w nielicznych przypadkach można stosować energię promienistą. Zmian teratologicznych, które zazwyczaj nie mają tendencji do powiększania się, nie operuje się. Często zabieg operacyjny prowadzi do wypatroszenia oczodołu. Niejednokrotnie po usunięciu gałki ocznej okazuje się, że w oczodole znajduje się tylko nieznaczna część guza nowotworowego, reszta zaś wypełnia obficie zatoki czaszki. W tych przypadkach usunięcie oka stwarza warunki do łatwiejszej ekspansji nowotworu i w kilka tygodni po zabiegu guz silnie rozrasta się i wydostaje się w postaci kalafiorowa tych rozrostów z rany operacyjnej.
Zgodnie z ustawą z 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 94 Nr 24 poz. 83, sprost.: Dz. U. 94 Nr 43 poz. 170) oraz zmianami z dnia 9.05.2007 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 662) za naruszenie praw własności poprzez kopiowanie, powielanie i rozpowszechnianie przedstawionych na stronach Veterynaria.pl, Vetforum.pl, Sklep.Veterynaria.pl treści bez zgody właściciela grozi grzywna oraz kara pozbawienia wolności od 6 m-cy do lat 5 (art. 115.1).
