WADY ROZWOJOWE
Brak powiek
Nieprawidłowość polegająca na zupełnym braku powiek jest rzadko obserwowana u zwierząt. Występuje jednak czasem u tych gatunków zwierząt domowych, których samice rodzą dużą ilość płodów w miocie. Nieprawidłowość ta charakteryzuje się nie tylko brakiem powiek, ale też brakiem worka spojówkowego. Nie wytwarzają się też te części oka, które powstają z mezodermy i ektodermy okrywającej zarodkowy pęcherzyk oczny. Brak jest rogówki, a głębsze warstwy oka są pokryte skórą. Skóra ta przechodzi bezpośrednio w skórę oczodołu. Brzegi skóry okrywającej oko mogą wytwarzać bardzo krótką szparę powiekową.
Zwierzęta rodzące się ze zmianami rozwojowymi są zwykle usuwane z hodowli. U niektórych gatunków zwierząt selekcja taka jest przeprowadzana przez matkę zaraz po urodzeniu. Płody niedorozwinięte są pożerane lub duszone przez matkę. W praktyce lekarskiej tylko w wyjątkowych przypadkach zmiany tak daleko posunięte mogą być przedmiotem badania.
Mniej zaawansowaną nieprawidłowością rozwojową jest wrodzona krótkość powiek. Może ona występować w dwóch postaciach:
1. Przy prawidłowo wykształconej gałce ocznej powieki są zbyt krótkie, nie okrywają całej powierzchni rogówki, na powierzchni nie zaznaczają się fałdy skórne.
2. Powieki są niedorozwinięte na skutek niedorozwoju gałki ocznej, pełnią jednak swą funkcję prawidłowo. Obie te nieprawidłowości najczęściej można spotkać u koni i bydła.
Wrodzone zrośnięcie brzegów powiek
Zrost powiek u noworodków jest zjawiskiem naturalnym u mięsożernych. U innych zwierząt występuje bardzo rzadko. Opisywano takie przypadki u świń i u koni. Zrost powiek u mięsożernych z reguły ustępuje w 10-15 dni po urodzeniu, u innych gatunków zwierząt nie dochodzi do samoistnego rozdzielenia się zrośniętych przy urodzeniu powiek. Zachodzi wówczas konieczność operacyjnego oddzielenia ich od siebie.
Zabieg operacyjny polega na rozcięciu powiek w miejscu zrostu. Zrośnięte powieki ujmuje się w fałd, tak aby w najwyższym punkcie fałdu leżała linia zrostu. Fałd ten trzeba unieść wysoko, aby znajdował się w bezpiecznej odległości od rogówki, chodzi bowiem o zapewnienie takich warunków zabiegu, w których wykluczone byłoby skaleczenie powierzchni rogówki przy nacięciu zrostu.
Bardzo małe cięcie w środku zrostu powiek pozwala na wprowadzenie pod powieki zgłębnika rowkowego, którym następnie napina się pole operacyjne, aby uzyskać lepszą widoczność linii zrostu i odpowiednie napięcie tkanek, co z kolei zapewnia dokładność zabiegu. Rozcina się kolejno część przynosową i część skroniową zrostu.
Nie jest konieczne znieczulenie ogólne zwierzęcia. Zabieg jest wykonywany w pierwszych tygodniach po urodzeniu, gdy jeszcze zwierzę jest bardzo słabe, wystarcza więc znieczulenie miejscowe.
Szczelina wrodzona powiek
Szczeliny powiek obserwowano u psów i u królików. Jest to ubytek powieki w kształcie litery V lub w kształcie czworokąta. Leczenie tej nieprawidłowości może być tylko operacyjne. Po wycięciu brzegów,szczeliny przeciąga się szwami, gęsto nałożonymi, powstałe płaty spojówkowe i płaty skórne. Jeżeli naprężenie szwów jest silne, wskazane jest nałożenie jednego lub dwóch ściegów odprężających.
Nieprawidłowe ułożenie rzęs
Wrodzone nieprawidłowe ustawienie rzęs jest prawie zawsze połączone z innymi wrodzonymi nieprawidłowościami rozwojowymi powiek lub gałki ocznej. Najczęściej wada ta występuje równocześnie z nieprawidłowym ustawieniem brzegu powiek, aczkolwiek każda z nich może istnieć osobno.
Rozpoznanie należy oprzeć na dokładnych oględzinach brzegu powiek i ocenie położenia w nim rzęs. Miejscowym objawem towarzyszy również szereg objawów ogólnych, jak:
Leczenie jest zależne od przyczyn tej nieprawidłowości. Jeżeli przy prawidłowo ułożonym brzegu powieki niektóre rzęsy rosną nieprawidłowo, usuwa się je pęsetą. Nie daje to jednak trwałych wyników. Lepsze wyniki osiąga się przez elektrolizę cebulek włosowych. Jeżeli podwijanie się rzęs jest spowodowane podwijaniem się powieki – konieczny jest zabieg operacyjny.
URAZY POWIEK
Rany powiek
Rany powiek spotyka się zarówno u dużych, jak i u małych zwierząt. Okoliczności w jakich powstają te zranienia nie są jednakowe. Duże zwierzęta kaleczą powieki w stajni lub na pastwiskach. Najczęstszą przyczyną skaleczeń są wystające gwoździe, druty kolczaste, kawałki blachy. U koni przebywających długo na pastwiskach w stadach, obserwuje się rany miażdżone zębami przez inne konie. Rany te są podłużne, zwykle równoległe do brzegu powieki. Pomimo ich równo zarysowanych brzegów rany te zalicza się do ran miażdżonych, ponieważ nie tylko skóra, ale i tkanka podskórna ulega uszkodzeniu zębami. Czasami jedna rany te mają brzegi bardzo nierówne, dość szeroko ziejące. U zwierząt wiązanych na pastwisku powstają rany głowy, a między nimi i powiek w wyniku skaleczeń o metalowe części ogłowia, uszkodzonego, wiązanego drutem lub wadliwie naprawionego. Czasem spotyka się rany darte drutem okalającym pastwisko.
U małych zwierząt, częściej u psów niż u kotów, spotyka się rany darte powstające w wyniku walki między tymi zwierzętami. Zadrapania przez koty lub ukąszenia przez psy powodują powstawanie ran dartych i miażdżonych u zwierząt mięsożernych.
Ranom powiek towarzyszy rozległy obrzęk zamykający zazwyczaj szparę powiekową całkowicie lub częściowo. Skóra jest jakby zgrubiała, napięta, bolesna. Spojówka powieki jest obrzękła w tak wielkim stopniu, że może wystawać w postaci czerwonego sinego fałdu ze szpary powiekowej. Wypływ z oka towarzyszący ranom powiek jest często zabarwiony krwią lub posiada domieszkę ropy. Przy małych powierzchownych ranach powiek objawy kliniczne są ograniczone do obrzęku powieki, zmniejszenia się szpary powiekowej i opadania powiek.
Badanie rany powieki jest czynnością trudną i mającą decydujący wpływ na dalsze postępowanie lecznicze. Zraniona powieka często jest bardzo bolesna, co utrudnia badanie, a nawet stwarza niebezpieczeństwo pogłębienia lub powikłania rany w wyniku dotykania przy badaniu. Zachodzi więc potrzeba znieczulenia oka kokainą przed przystąpieniem do badania. U małych zwierząt zazwyczaj wystarcza znieczulenie miejscowe, konie trzeba jeszcze poza tym oszałamiać. Oprócz oględzin rany i oceny zasięgu martwicy skóry powieki zachodzi potrzeba sondowania przestrzeni między skórą powieki i spojówką, jeżeli są one odwarstwione. Przy tej sposobności oczyszcza się ranę mechanicznie, usuwa się ciała obce zalegające w zagłębieniach rany.
Leczenie ran powiek odbywa się zgodnie z ogólnymi zasadami postępowania w zranieniach. A więc świeże rany mogą być szyte po doprowadzeniu ich do stanu aseptyki przez wycięcie brzegów, rany stare leczy się metodą otwartą lub niekiedy nakłada się szew opóźniony. Jednak bliskie sąsiedztwo gałki ocznej i oczodołu nie pozwala na energiczne częste zabiegi, toteż zwykle stosuje się w leczeniu ran powiek metody zachowawcze. Dokładne, w odpowiednim czasie wykonane szycie rany może zapobiec trwałemu zniekształceniu powieki, stąd też od właściwej oceny przypadku zależy często efekt końcowy leczenia. U małych zwierząt domowych wymagane jest nie tylko uzyskanie prawidłowej czynności powieki, ale również zachowanie jej estetycznego wyglądu.
Jeżeli rana powieki jest szyta po odświeżeniu brzegów, wówczas osobno zszywa się skórę, osobno spojówkę. Na zszytą ranę nakłada się opatrunek antyseptyczny. Stosowanie antybiotyków miejscowo jest wskazane we wszystkich przypadkach ran powieki, ogólnie zaś podaje się je wówczas, gdy gałka oczna lub oczodół uległy zakażeniu. Miejscowo stosuje się też z dobrymi wynikami maść kortyzonową. Zmniejsza ona obrzęk powiek, opanowuje stan zapalny, co z kolei zapobiega zianiu rany, rozrywaniu nałożonych szwów i umożliwia otrzymanie dobrego efektu kosmetycznego.
W znacznej większości przypadków rany powiek goją się bez powikłań. Aby zapobiec rozerwaniu zszytej rany przy ocieraniu się lub drapaniu, psom zakłada się kołnierz ochronny, a koniom siatkę oczną lub uwiązuje się je na dwóch łańcuchach do słupów, tak aby głowa znalazła się w oddaleniu od ściany.
Duże ubytki skóry należy uzupełniać przeszczepami, mniejsze przybrzeżne można wypełnić przez naciąganie skóry z okolicy rany.
Stłuczenia skóry powiek i oczodołu
Urazy te powstają u koni w morzyskach, gdy zwierzęta te leżąc wykonują nieopanowane ruchy głową, uderzając się przy tym o podłogę. Część tych urazów nie wymaga zabiegów chirurgicznych, lecz tylko leczenia zachowawczego, w części zaś zachodzi konieczność nacinania zmiażdżonych tkanek lub nawet wycięcia tkanek niezdolnych do życia. W jednych, jak i w drugich przypadkach wskazane jest energiczne odkażanie rany oraz stosowanie antybiotyków miejscowo i ogólnie.
NIEPRAWIDŁOWE POŁOŻENIE POWIEK
Opadnięcie powieki górnej
Nieprawidłowość polegająca na opadaniu powieki górnej może być zaznaczona w większym lub w mniejszym stopniu, tj. szpara powiekowa może być zwężona lub zupełnie zamknięta. U zwierząt opadanie powiek spotykane jest często jako następstwo urazu, jako stan przejściowy spowodowany obrzękiem powieki, rzadziej natomiast w wyniku porażenia nerwów – okoruchowego, twarzowego lub współczulnego.
Przy porażeniu nerwu okoruchowego można zaobserwować inne jeszcze objawy neurologiczne, jak np. porażenie źrenicy i lekki zez zewnętrzny (egzoforia).
Porażenie mięśnia dźwigacza powieki obserwuje się również w urazach oczodołu oraz w zatruciach pokarmowych. W przebiegu niektórych chorób zakaźnych występuje również jako objaw przejściowy opadanie powiek.
W zależności od przyczyny powodującej opadanie powiek wyróżnia się:
Do pierwszej grupy zalicza się te przypadki, w których zaatakowany układ nerwowy jest przyczyną niesprawności mięśni powiek, do drugiej natomiast przypadki, w których układ nerwowy funkcjonuje prawidłowo, lecz zmiany anatomiczne powieki, np. jej zgrubienie, obrzęk, silnie przekrwienie utrudniają ruch powieki. Tego rodzaju stany zwane są również opadaniem rzekomym. W przypadkach, w których opadanie powieki jest spowodowane stanem zapalnym, po ustąpieniu przyczyny zapalenia szpara powiekowa przybiega kształt prawidłowy. Jeżeli przyczyną opadania jest nowotwór powieki to i wówczas, po zabiegu odcięcia nowotworu, położenie powieki wraca do normy. Opadanie spowodowane zatruciem pokarmowym ma zwykle krótkotrwały przebieg i kończy się zupełnym powrotem do normy. Zatrucia jadami bakteryjnymi, w niektórych chorobach zakaźnych mogą dawać trwałe zaburzenia ruchu powiek lub też ustępują one po bardzo długim okresie naprawy zmian chorobowych w układzie nerwowym. Odbudowa zniszczonego przez jady odcinka nerwu przywraca prawidłową czynność powieki.
Leczenie opadania porażennego przeprowadza się metodami stosowanymi w innych schorzeniach neurologicznych, a więc głównie leczenie prądem elektrycznym, strychniną, witaminą B. W opadaniu mechanicznym należy stosować w zależności od przyczyny środki przeciwzapalne lub też odpowiednie zabiegi chirurgiczne.
W większości przypadków opadania porażennego wskazane jest stosowanie prądu. Jedną z elektrod przykłada się do oka, drugą na potylicę. Długotrwałe stosowanie elektroterapii może przynieść dobre wyniki, nawet w przypadkach ocenianych jako nieuleczalne. Równocześnie trzeba podawać pasze bogate w witaminy. Leczenie elektryzacją rozpoczyna się po dłuższym okresie porażenia powiek.
Zgodnie z ustawą z 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 94 Nr 24 poz. 83, sprost.: Dz. U. 94 Nr 43 poz. 170) oraz zmianami z dnia 9.05.2007 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 662) za naruszenie praw własności poprzez kopiowanie, powielanie i rozpowszechnianie przedstawionych na stronach Veterynaria.pl, Vetforum.pl, Sklep.Veterynaria.pl treści bez zgody właściciela grozi grzywna oraz kara pozbawienia wolności od 6 m-cy do lat 5 (art. 115.1).
