Promieniowanie słoneczne i oświetlenie pomieszczeń inwentarskich, cz. 2

Promieniowanie widzialne (światło)
Światło jest jednym z podstawowych elementów egzystencji zwierząt. Bezpośrednim efektem promieniowania widzialnego jest działanie psychiczne, pozwalające zwierzęciu na orientację w terenie, wyszukiwanie paszy, ucieczkę przed napastnikiem itp. Jest także niezbędne przy obsłudze zwierząt.

Światło wpływa na wzmożoną aktywność ruchową oraz liczne procesy życiowe organizmów. Promienie widzialne wzmagają przemianę materii i przyswajalność pokarmu.

Biologiczna rola światła widoczna jest u wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich i sprowadza się nie tylko do pobierania przez zwierzęta wrażeń wzrokowych, lecz światło bierze także czynny udział w aktywności wydzielniczej gruczołów dokrewnych.

 Pod wpływem działania światła na siatkówkę oka, ze skupisk neuronów sekrecyjnych podnieta biegnie torami Freya do podwzgórza, gdzie wytwarzany jest hormon luliberyna, który pobudza wydzielanie hormonów gonadotropowych w przednim płacie przysadki mózgowej. Dwa hormony gonadotropowe to folikostymulina, która inicjuje:

  • dojrzewanie pęcherzyków Graffa,
  • wydzielanie przez nie estrogenów,
  • a w jądrach pobudza spermatogenezę.

Drugi hormon luteinizujący u samic pobudza:

  • jajeczkowanie,
  • wytwarzanie ciałka żółtego,
  • a u samców stymuluje wydzielanie androgenów przez komórki jąder.

Ze względu na reakcje zwierząt na wydłużanie i skracanie się dnia świetlnego można zwierzęta podzielić na „dnia długiego” i „dnia krótkiego”. Reakcje te są mocno zasadzone u zwierząt dzikich. U zwierząt gospodarskich w trakcie wielu tysięcy lat przystosowania ich do warunków oferowanych przez człowieka także i w tym względzie nastąpiła poważna zmiana.

Zwierzęta dnia długiego wykazują wzmożoną aktywność płciową w okresie przyrostu dnia, okres godowy występuje w czasie wiosny. W przyrodzie jest on najbardziej znany u ptaków, u których okres lęgowy występuje wiosną, gdy dzień się wydłuża. Drób hodowany przez człowieka także jest fotofilny, mimo długiego okresu przekształcania, przystosowania do warunków utrzymania ukształtowanych przez człowieka. Poznanie zasad zależności aktywności rozrodczej ptaków od wydłużającego się dnia spowodowało, że kury niosą jaja przez okrągły rok, przy zastosowaniu w chowie intensywnym tylko sztucznego oświetlania i regulowania długości dnia przez hodowcę tak, by uzyskać jaja w odpowiednim okresie.

Podobnie zwierzęciem długiego dnia jest koń. U klaczy jajniki są czynne w okresie wydłużającego się dnia i szczyt aktywności osiągają w okolicy najdłuższego dnia w roku. W okresie jesiennym, tzw. spoczynkowym, objawy rui są mniej cykliczne, czasem jest to okres bezrymowy, a gdy objawy rui występują, to często jest to tzw. fałszywa ruja – bez dojrzewania pęcherzyka Graffa.

Zwierzęta dnia krótkiego – ruja występuje w okresie skracania się dnia jesienią. Ze zwierząt gospodarskich do zwierząt dnia krótkiego z całą pewnością zaliczyć można:

  • kozy,
  • owce,

 mimo że w ostatnim czasie wskutek zapotrzebowania na jagnięta przez cały rok do tuczu ta naturalna skłonność do aktywności płciowej jesienią została przez człowiek a „przytłumiona”, np. u rasy Dorset Horn występuje asezonalność rozrodu. U bydła, które można wywodzić do zwierząt dnia krótkiego w trakcie wielu tysięcy lat udomowienia cecha ta została zmieniona i obecnie, w dowolnym okresie roku występuje ruja i krowy zacielają się. Ze zwierząt dzikich do grupy zwierząt dnia krótkiego zaliczamy jeleniowate.

W sposób doświadczalny próbowano określić wpływ oświetlenia tak naturalnego, jak i sztucznego na organizm zwierzęcia. Wykazano, że u loszek wyhodowanych w ciemności lub przy niedoborze światła w pomieszczeniu masa jajników była o 26% mniejsza, a u knurów masa jąder o 21% mniejsza niż u zwierząt wyhodowanych przy dostępie światła. Część loszek okazała się niezdolna do rozrodu. Loszki wyhodowane w chlewniach dobrze oświetlonych wykazywały dużą aktywność płciową i zapładnialność. Także utrzymanie prośnych macior w pomieszczeniach o natężeniu światła 70-100 lx sprzyjało zwiększeniu przemiany białkowo-mineralnej, zwiększało odporność zwierząt i ich płodność,a także masę prosiąt po narodzeniu, w porównaniu do zwierząt utrzymywanych w chlewni o oświetleniu 6-8 lx. U drobiu oświetlenie jaj w aparacie wylęgowym powoduje wcześniejszy wylęg kurcząt.

Światło jest stymulatorem procesów odpornościowych organizmu zwierzęcego. Jedynie u zwierząt młodych w technologiach tuczu intensywnego można znacznie ograniczać ilość światła, ale nie może to być produkcja w ciemnościach. U brojlerów kurzych, które genetycznie od bojowca malajskiego mają zakodowaną agresję, przez:

  • zmniejszenie światła białego,
  • zastępowanie go światłem czerwonym

doprowadzimy do:

  • zmniejszamy natężenie walk hierarchicznych,
  • przeciwdziałamy kanibalizmowi,
  • przyspieszamy tucz ptaków.

Podobnie u tuczników trzody chlewnej – przez zmniejszenie intensywności oświetlenia uzyskujemy lepsze wykorzystanie paszy na przyrosty masy ciała. Musimy sobie zdawać sprawę, że tego typu ograniczenia intensywności światła są kontestowane przez część konsumentów, którzy uważają tak wyprodukowane mięso za mało apetyczne, zbyt wodniste – przeciwstawne do produktów ekologicznych.

U bydła także stwierdzono poprawę odporności zwierząt przy oświetleniu intensywnym. Wyniki biochemiczne krwi były w normie, skróceniu uległ okres międzyciążowy, co wiąże się z występowaniem przy dobrym oświetleniu wyraźnych objawów rujowych, a przez właściwe wykrycie krów w rui uzyskuje się wyższy wskaźnik zapłodnień po pierwszym unasiennianiu.

Promienie podczerwone.
Promienie podczerwone są dobrze przepuszczane przez skórę i tkanki podskórne, a nawet przez kości czaszki. Promienie podczerwone wnikają 7-20mm w głąb ciała zwierząt i zamieniane są w energię cieplną, czyli napromieniowane ciało ogrzewa się. Dlatego zwierzęta chętnie przebywają na słońcu zimne dni, a kryją się w cieniu w czasie upałów. Skutkiem nadmiaru promieni słonecznych może być udar słoneczny, jako skutek porażenia mózgu. Ośrodki nerwowe mózgu doznają silnego podrażnienia przez intensywne promieniowanie podczerwone, aż do porażenia.

Mechanizm udaru słonecznego polega na tym, że:

  • promienie przegrzewają czaszkę,
  • naczynia krwionośne opon mózgowych ulegają rozszerzeniu,
  • zawierają one więcej krwi niż normalnie,
  • część surowicy przesiąka do opon mózgowych,
  • czynniki te uciskają na mózg,
  • dochodzi do podrażnienia ośrodka oddechowego i krążenia.

Przy dalszej ekspozycji organizmu na promieniowanie podczerwone dochodzi do porażenia tych ośrodków, co może wywołać śmierć zwierzęcia wśród drgawek.

W warunkach optymalnych dawek promienie podczerwone rozszerzają naczynia krwionośne, uczynniając część naczyń włosowatych wpływają na lepsze ukrwienie i odżywienie tkanek. Ma to szczególne znaczenie przy tkankach chorych, gdyż pozwala na doprowadzenie do nich składników obronnych. Promienie podczerwone rozszerzając naczynia chłonne, pozwalają na szybsze usuwanie produktów przemiany materii. Oddziałują one także kojąco na łagodzenie bólu, co znalazło zastosowanie w medycynie, gdzie lampy podczerwieni przyspieszają gojenie ran, a także dają ulgę przy schorzeniach reumatycznych. Lampy wytwarzające podczerwień są szeroko wykorzystywane w drobiarstwie przy wychowie piskląt, przy wychowie prosiąt. Próbuje się je także wykorzystać w wychowalniach cieląt, zwłaszcza gdy wskutek wad budowlanych w kojcach dochodzi do zbyt dużego ochładzania.

Oświetlenie budynków dla zwierząt.

Oświetleniem nazywamy stosunek natężenia padającego strumienia świetlnego do pola powierzchni oświetlonej przez niego. Oświetlenie naturalne wnętrza pomieszczeń jest zależne od:

  • szerokości geograficznej,
  • usytuowania budynku względem stron świata,
  • pory dnia,
  • pory roku,
  • usytuowania okien do stron świata,
  • ich konstrukcji,
  • stanu pogody.

W higienie zwierząt panuje pogląd, że oś długa budynku powinna biec wzdłuż kierunku północ-południe, przy odchyleniu 15 stopni. Przy takim rozwiązaniu okna wychodzą na wschód i zachód, przez co oświetlany jest cały budynek, a w czasie godzin południowych, gdy latem promieniowanie słoneczne jest zbyt duże, promienie padają na dach i ścianę szczytową, przez co ilość energii cieplnej, jaka dostaje się do wnętrza jest mniejsza i nie powoduje przegrzania zwierząt. Odchylenie od osi północ-południe proponowane jest ze względu na przeważające w naszym kraju wiatry zachodnie.

W budynkach dużych, dla ich równomiernego oświetlenia zaleca się umieszczenie okien w ścianach wschodniej i zachodniej, natomiast w północnej ścianie, dającej tylko promienie rozproszone, nie powinno umieszczać się okien.

Zacienienie budynku drzewami lub innymi budowlami powinno znajdować się w odległości równej ich podwójnej wysokości.

Okna powinny być rozmieszczone równomiernie, zgodnie z wymaganiami zwierząt co do oświetlenia ich pomieszczenia. W budynkach inwentarskich kształt okien przyjmuje się jako leżący prostokąt, ze względu na potrzebę wysokiego umieszczania parapetu okna, by szyby nie były niszczone przez zwierzęta. Wiadomo jednak, że okna kształtu prostokąta stojącego jak w budynkach mieszkalnych przepuszczają o kilkanaście procent światła więcej. Okna umieszczone wyżej zapewniają większy kąt padania światła, powoduje to lepsze oświetlenie w głębi pomieszczenia. Trzeba też zwrócić uwagę, by nie były one zacieniona przez okap dachu, może to zmniejszyć ilość światła do 50 %.

Czystość i kolor ścian mają duży wpływ na oświetlenie wnętrza budynku przez promienie odbite, z tego względu, a także jako czynność profilaktycznego odkażania zaleca się dwukrotne w ciągu roku bielenie ścian budynków inwentarskich świeżo sporządzonym mleczkiem wapiennym. Także ściany gładkie wskutek lepszego odbijania promieni zwiększają natężenie światła w porównaniu z chropowatymi.




Zgodnie z ustawą z 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 94 Nr 24 poz. 83, sprost.: Dz. U. 94 Nr 43 poz. 170) oraz zmianami z dnia 9.05.2007 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 662) za naruszenie praw własności poprzez kopiowanie, powielanie i rozpowszechnianie przedstawionych na stronach Veterynaria.pl, Vetforum.pl, Sklep.Veterynaria.pl treści bez zgody właściciela grozi grzywna oraz kara pozbawienia wolności od 6 m-cy do lat 5 (art. 115.1).