Promieniowanie słoneczne i oświetlenie pomieszczeń inwentarskich, cz. 1

Promieniowanie słoneczne.

Głównym źródłem promieniowania dla Ziemi jest Słońce. Z powierzchni Słońca promieniuje nieustannie w przestrzeń kosmiczną energia, której tylko znikoma część dociera do powierzchni Ziemi, dając światło i ciepło niezbędne do życia na niej. Temperatura rozpalonej powierzchni Słońca przekracza 6000 stopni Celsjusza. Ilość energii wysyłanej ze Słońca, na drodze której znajduje się Ziemia, gdyby bez przeszkód dotarła do jej powierzchni, to w ciągu kilku godzin nagrzałaby ją do temperatury wykluczającej życie. Przeciwdziała temu – czyli można powiedzieć jest czynnikiem umożliwiającym życie – atmosfera, która:

  • zatrzymuje,
  • rozprasza,
  • odbija promienie słoneczne.

Bilans energii słonecznej wysyłanej w kierunku Ziemi przedstawia się według Baura-Philipsa następująco:

  • 43% energii pochłania kula ziemska,
  • 42% energii jest odbite w atmosferze i od powierzchni Ziemi,
  • 15% energii jest wchłonięte w atmosferze.

Bezwzględna wartość energii, jaką otrzymuje Ziemia, charakteryzuje stała słoneczna, która wynosi 1380 W / m2. Ilość energii słonecznej docierającej do Ziemi zależna jest także od kąta pod jakim dochodzą promienie. Promienie padające ukośnie do powierzchni Ziemi przechodzą przez grubszą warstwę atmosfery i padają na większy obszar. Powoduje to słabsze natężenie promieniowania, czyli zmniejszenie oddziaływania. Promienie przechodząc przez atmosferę, tracą dużą część swej energii przez wchłanianie i odbijanie przez:

  • ozon,
  • parę wodną,
  • pył,
  • dym,
  • chmury.

Oprócz promieniowania słonecznego w kierunku Ziemi, wysyłane jest promieniowanie z innych gwiazd naszej galaktyki, które dociera do atmosfery jako promieniowanie kosmiczne.

Wpływ promieniowania słonecznego na zwierzęta.

Promieniowanie ultrafioletowe.
Jest ono niewidzialne dla oka ludzkiego, jego natężenie zależy od kąta padania promieni słonecznych.

Frakcja A.
Są to fale przenikające przez szkło, mają one możliwość rumienienia skóry. Ultrafiolet A wnika w głąb skóry do 2 mm, do tkanki podskórnej, zależy to od zrogowacenia naskórka i karnacji skóry, czyli zawartości w skórze melaniny. W granicach tych fal znajduje się większa część naturalnego promieniowania nadfioletowego.

Frakcja B.
Fale te są najważniejsze biologicznie. Mają one zarówno działanie lecznicze, jak i szkodliwe. Obszar ultrafioletu B ma zdolność przeprowadzenia prowitaminy D w witaminę D3, przemiana ta następuje w skórze zwierząt. Witamina D3 ma podstawowe znaczenie w gospodarce wapniowo-fosforowej organizmów zwierząt. Witamina D3 może być zastąpiona witaminą D2 powstającą z ergosterolu w roślinach pod wpływem naświetlania ich ultrafioletem B, czyli może być podana z zielonką lub sianem odpowiednio zebranym. Kolejne hydroksylacje w organizmie zwierzęcym prowadzą do wytworzenia kalcytriolu, który odpowiada za prawidłowe wykorzystanie związków mineralnych w procesach kostnienia. Przyczyną niedoboru witamin grupy D jest brak dostępu promieni ultrafioletu B do skóry zwierząt, a także zbieranie siana przy deszczowej pogodzie. Takim zwierzętom, dla przeciwdziałania objawom krzywicy, trzeba podawać w paszy witaminy z grupy D. Przykładem mogą być stosowane powszechnie technologie utrzymania drobiu (niosek i brojlerów) bez dostępu światła słonecznego.

Promienie nadfioletowe powodują rozpad białka w skórze, skutkiem tego powstają związki czynne biologicznie, które przez uczynnienie gruczołów dokrewnych wpływają pobudzająco na przemianę materii. Promienie ultrafioletu maja też właściwości wywołania odczynu rumieniowego z następową pigmentacją skóry. Jest to zabezpieczanie się skóry zwierząt przed zbyt dużą dawką ultrafioletu. Dla ochrony głębszych warstw skóry warstwa naskórka staje się grubsza, rogowacieje. Ze znajdujących się w skórze cząsteczek histydyny pod wpływem melanotropiny powstaje barwnik melanina. Melanina ma na celu niedopuszczenie zbyt dużych ilości promieni ultrafioletowych do głębszych warstw skóry. Jeśli zwierzę, nieprzystosowane do silnego promieniowania słonecznego, zostanie przez długi okres poddane jego działaniu, to dochodzi do przewagi procesów rozpadu w komórkach skóry, z koniecznością odprowadzenia dużych ilości produktów rozpadu, może to wywołać miejscowe procesy zapalne, skutkujące spadkiem produkcyjności i obniżeniem odporności ogólnej organizmu. Ultrafiolet B wnika w głąb skóry przeważnie na głębokość 0,5 mm, czyli jest zatrzymywany w naskórku i skórze właściwej.

Frakcja C.
Fale te posiadają silne działanie bakteriobójcze i kancerogenne. Powodują silną jonizację i ozonizację powietrza. Wnikają w naskórek do 0,1 mm. Promieniowanie to jest wysyłane przez Słońce, jednak całkowicie zatrzymywane jest przez warstwę ozonową atmosfery i nie dochodzi do powierzchni Ziemi przy zmianach w warstwie ozonowej atmosfery, przy powstawaniu tzw. dziur ozonowych, w czym swój udział ma człowiek, uwalniając do atmosfery duże ilości freonu, który niszczy ozon.
Istota działania ultrafioletu na organizmy żywe polega na wzbudzeniu cząsteczki biologicznej przez pochłonięcie fotonu promieniowania nadfioletowego. Zachodzą wtedy:

  • reakcje chemiczne, powodujące rozerwanie wiązań cząsteczkowych,
  • fluorescencja,
  • przekazanie energii innej cząsteczce.

Promienie UVC przez procesy fizykochemiczne, prowadzące do denaturacji i koagulacji białka działają głównie na jądro komórki, natomiast UVA przez chemiczne procesy rozpadu (fotoliza) działają głównie na plazmę komórek.

Dłuższe działanie promieni UV może powodować stany zapalne skóry, przebiegające z powstawaniem pęcherzyków, a nawet martwicy skóry, przy jednoczesnym przedostaniu się do krwi produktów rozpadu komórek, wywołujących ogólne objawy chorobowe w postaci:

  • podwyższonej temperatury,
  • pobudzenia nerwowego,
  • zaburzenia czynności przewodu pokarmowego,
  • w skrajnych przypadkach - śmierci.

Spotęgowanie działania promieni ultrafioletowych występuje u zwierząt o skórze i włosach białych, szczególnie u typowych albinosów. Jeżeli te zwierzęta karmimy roślinami, zawierającymi substancje fotokatalityczne (fotosensybilizatory), to pod wpływem ultrafioletu słonecznego w krótkim czasie dochodzi do stanów zapalnych skóry. Z roślin uprawnych fotosensybilizatory w dużym stężeniu zawiera gryka, w mniejszym lucerna i koniczyna biała. Niektóre zioła, także te zjadane przez zwierzęta na pastwisku, zawierają też substancje fotokatalityczne. Największe dawki znajdują się w dziurawcu (substancją uczulającą jest hiperycyna). Na pastwisku zwierzęta omijają to zioło, jednak przy zadawaniu zielonki do żłobów i dostępie zwierząt do nasłonecznionych wybiegów może wystąpić uczulenie. Ogólnie można stwierdzić, że substancje uczulające na światło znajdują się w rośłinach zawierających furanokumarynę. Działanie fotokatalityczne mają także kwasy żółciowe, przy przenikaniu ich do krwiobiegu objawy są podobne jak przy działaniu roślinnych fotosensybilizatorów.

Jeżeli rozpatrujemy zwierzęta gospodarskie, które większość życia przebywają w pomieszczeniu, to poza godzinami południowymi latem trzeba przyjąć pozytywne działaniu ultrafioletu. Pod wpływem promieni ultrafioletowych zwiększa się ilość wydzielanego z hemoglobiny tlenu, a przez to wzrasta oddychanie komórkowe. Wzmaga się przemiana węglowodanowa. We krwi wzrasta poziom hemoglobiny, a także liczba krwinek czerwonych, wzrasta też poziom ciał odpornościowych. Obserwuje się pogłębienie oddechu i zmniejszenie jego częstości. Jeżeli zwierzęta nie korzystają z promieniowania słonecznego, odbija się to na ich zdrowiu, a przez to na wielkości produkcji.

Największe efekty naświetlania ultrafioletem uzyskano u drobiu:

  • kury nioski wykazywały się większą nieśnością i mniejszymi upadkami w porównaniu do kur nie naświetlanych,
  • kury naświetlane znosiły jaja o wytrzymalszej skorupie,
  • zawartość witaminy D3 w jaju wzrastała prawie o 40%,
  • wylęgowość jaj wzrosła z 87% do 91%,
  • wykluwalność kurcząt zwiększyła się o 5-8%,
  • wykluwalność kacząt zwiększyła się o 18%,
  • naświetlanie piskląt jednodniówek zmniejszyło ich upadki.

U bydła naświetlanie spowodowało zwiększenie produkcji mleka o 11 – 18 %, cielęta od tych krów miały masę ciała o 8 -10% większą, a naświetlanie cieląt zwiększało ich przyrosty i odporność.

Optymalne dawki promieni UV według Instytutu Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa wynoszą dla (metrów/h/m2):

  • cieląt – 140-160,
  • jałówek 160-180,
  • krów – 270-285,
  • prosiąt ssących 20-25,
  • prosiąt odsadzonych 60-80,
  • macior 70-90,
  • drobiu młodego 16-20,
  • drobiu dorosłego 40-50.

CDN.




Zgodnie z ustawą z 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 94 Nr 24 poz. 83, sprost.: Dz. U. 94 Nr 43 poz. 170) oraz zmianami z dnia 9.05.2007 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 662) za naruszenie praw własności poprzez kopiowanie, powielanie i rozpowszechnianie przedstawionych na stronach Veterynaria.pl, Vetforum.pl, Sklep.Veterynaria.pl treści bez zgody właściciela grozi grzywna oraz kara pozbawienia wolności od 6 m-cy do lat 5 (art. 115.1).