Osteodystrofia pokarmowa to choroba metaboliczna, nazywana także wtórną żywieniową nadczynnością przytarczyc bądź „gumową żuchwą”. Jest najczęściej występującym schorzeniem u legwanów. Osteodystrofia wywołana jest niedoborem wapnia lub witaminy D3 w diecie. Mogą do niej prowadzić również:
Podczas choroby poziom wapnia w surowicy często pozostaje na prawidłowym poziomie. Jednym z pierwszych objawów choroby jest obrzęk żuchwy. W późniejszym etapie dochodzi do obrzęku kończyn, głównie tylnych. Wielu właścicieli tego typu zmiany myli ze zwiększonym umięśnieniem wymienionych okolic, mimo faktu, że legwan traci na wadze i zwykle jest wychudzony. W miarę postępu choroby zwierzę stopniowo słabnie, staje się ospałe, traci apetyt. W wyniku ścieńczenia istoty korowej kości dochodzi do złamań patologicznych kości długich, a niekiedy do porażeń w związku z uszkodzeniem kręgów i, co za tym idzie, rdzenia kręgowego. W związku ze spadkiem poziomu wapnia w surowicy może wystąpić tężyczka objawiająca się drżeniem mięśniowym. Można też niekiedy zaobserwować poruszanie się i podpieranie na kościach stępu lub na nadgarstkach. Jest to wyraz osłabienia. W osteodystrofii pokarmowej możliwa jest każda kombinacja wyżej wymienionych objawów.
Póki legwan zachowuje apetyt i aktywność szansa na powrót do zdrowia jest duża. Pierwszym, bardzo ważnym posunięciem jest dokładne badanie kliniczne. Chorujące zwierzęta często jednocześnie cierpią na zakaźne zapalenie jamy ustnej, posocznicę, posiadają pasożyty wewnętrzne. Dokładne badanie wzbogaca wiedzę niezbędną do określenia rokowania dla danego przypadku. Zdjęcia rentgenowskie wykonuje się najczęściej wtedy, gdy stan legwana nie poprawia się pomimo zastosowania standardowej terapii. Badanie rentgenowskie może wykazać obecność innych współistniejących zaburzeń, stąd część lekarzy poleca ich wykonywanie. Występujące u chorujących zwierząt zarobaczenie, zakaźne zapalenie jamy ustnej, czy inne zaburzenia należy leczyć łącznie z osteodystrofią pokarmową. Legwany, które zachowały apetyt i wigor zwykle są w domu. Właściciel sam może podawać wapń w formie doustnej lub w iniekcjach. Jeśli istnieje konieczność podawania kalcytoniny, właściciel w domu podaje wapń, natomiast kalcytonina jest aplikowana w szpitalu. Wapń podawany jest w iniekcji do jamy ciała (większość właścicieli bez problemu opanowuje technikę wykonywania tego typu iniekcji). Stosuje się również preparaty witaminowe. Należy poinstruować właściciela o konieczności zapewnienia zwierzęciu źródła promieniowania UV. Zmiany diety należy dokonać przez wprowadzenie początkowo dużych ilości zbilansowanej diety warzywnej i redukcję o 10% na tydzień diety stosowanej do tej pory. Początkowo legwan może odmówić jedzenia nowo wprowadzonego pokarmu. Ważne jest, by jadł cokolwiek, nawet jeśli ma być to źle zbilansowana dieta. Podawanie iniekcyjnego wapnia i stosowanie ultrafioletu jest w stanie poprawić stan zwierzęcia, mimo nieprzestrzegania prawidłowej diety. Powrót do zdrowia widoczny jest po 4-6 tygodniach.
Właściciela należy poprosić o usunięcie z terrarium wszystkiego poza jedzeniem i miseczką z wodą. Kości chorego zwierzęcia są tak kruche, że upadek z miejsca w którym zwierzę lubi się wygrzewać, czy przygniecenie kawałkiem pnia grozi patologicznym złamaniem.
Dla legwanów znajdujących się w letargu i bez apetytu, rokowanie jest ostrożne, mimo to właścicielowi zawsze należy zaproponować terapię. Od 25% do 50 % ciężko chorych legwanów reaguje na intensywną terapię. Legwany te jednak muszą być hospitalizowane, umieszczone w inkubatorach i nawadniane płynami podawanymi do jamy ciała. Odżywianie przez sondę znosi zachodzące w organizmie procesy katabolizmu i stymuluje apetyt. Polepszenie następuje zwykle w 2 lub 3 dniu intensywnej terapii.
Zazwyczaj diagnoza choroby metabolicznej kości jest dosyć prosta (z wywiadu otrzymujemy informacje o niewłaściwej diecie lub braku źródła promieniowania UV w terrarium). Znanych jest jednak wiele przypadków, kiedy zwierzę reaguje na terapię (iniekcje preparatów wapniowych) poprawą stanu klinicznego, mimo że wywiad z właścicielem nie sugerował żadnych zaniedbań pod kątem warunków żywieniowych i otoczenia pacjenta. Zwierzętom tym podawano posiłki złożone z różnych warzyw i zapewniono promieniowanie UV. W niektórych przypadkach lampy UV były dość dawno zamontowane (często ponad 6 miesięcy wcześniej). Lampy powinny być wymieniane co 6-12 miesięcy, gdyż z czasem natężenie promieniowania spada. Właściciel jest przekonany, że zwierzę otrzymuje odpowiednie dawki promieniowania, podczas gdy wcale nie musi być to zgodne z rzeczywistością. Objawy u zwierząt otrzymujących urozmaicone posiłki i eksponowanych na emitowane przez przestarzałe lampy promieniowanie ultrafioletowe były raczej nieswoiste i obejmowały:
Ponieważ osteodystrofia pokarmowa jest jednym z najczęściej występujących schorzeń legwanów. Należy podejrzewać jej obecność u każdego chorego legwana, mimo braku obrzęków kończyn tylnych i żuchwy, również wtedy, gdy zwierzęciu podawany był odpowiedni pokarm.
Rozpoznanie opieramy na zdjęciach rentgenowskich, ocenie poziomu wapnia we krwi lub, gdy właściciel nie wyrazi zgody na badania, na odpowiedzi na terapię.
Agata Grudzień
studentka III roku medycyny weterynaryjnej
