CHOROBY KOŚCI ZWIĄZANE Z NADCZYNNOŚCIĄ PRZYTARCZYC
Pierwotna nadczynność przytarczyc, wywołana np. gruczolakiem, występuje u zwierząt rzadko. W tej postaci choroby, na skutek wzmożonej resorpcji kości, do krwiobiegu dostają się zwiększone ilości jonów wapniowych i fosforanowych. Ponieważ jednak podwyższony poziom parathormonu hamuje resorpcję zwrotną fosforu w nerkach i wzmaga wydalanie fosforanów z moczem, zawartość wapnia w surowicy krwi wzrasta, a fosforu się obniża.
Zmniejszenie się masy kostnej stymuluje osteoblasty do zwiększonej produkcji osteoidu, wyrazem czego jest podwyższona zawartość fosfatazy zasadowej w surowicy krwi.
W postaci nerkowej, wywołanej przewlekłą niewydolnością nerek, wydalanie fosforanów jest utrudnione, wskutek czego wzrasta ich zawartość w surowicy krwi. W tej postaci nadczynności przytarczyc zawartość fosforu w surowicy krwi jest wysoka, a wapnia normalna lub niska. Stymuluje to przytarczyce do nadczynności i rozrostu, co jest potrzebne do utrzymania właściwego poziomu wapnia.
U zwierząt najczęstsza jest wtórna żywieniowa nadczynność przytarczyc. Choroba jest następstwem pobierania karmy o niskiej zawartości wapnia lub nadmiernej zawartości fosforu, przy prawidłowej lub niskiej zawartości wapnia. Występuje u psów i kotów, przeważnie młodych, żywionych głównie mięsem. U koni („choroba otrębowa”) wywołana jest zbyt wysoką zawartością ziarna, a zbyt niską paszy objętościowej w dawce pokarmowej.
Niedobór wapnia stymuluje przytarczyce do zwiększonej produkcji parathormonu i resorpcji kości. Dzięki temu mechanizmowi kompensacyjnemu stężenie wapnia w surowicy może być w granicach normy lub nieznacznie obniżone. Przy prawidłowo funkcjonujących nerkach, wskutek zmniejszonej resorpcji i zwiększonemu wydalaniu, zawartość fosforu w surowicy krwi może kształtować się również w granicach wartości prawidłowych. Jedynie aktywność fosfatazy zasadowej jest podwyższona.
Pod wpływem zwiększonego wytwarzania parathormonu następuje początkowo uwolnienie jonów wapnia z zewnętrznej otoczki kryształów hydroksyapatytu, a po wyczerpaniu tych rezerw – wzmożona resorpcja kości. Przy utrzymującej się przewadze procesów kościogubnych nad kościotwórczymi dochodzi do zmniejszenia się masy zmineralizowanej tkanki kostnej w całym układzie kostnym, czyli do uogólnionego zaniku kostnego. Jeżeli jednak resorpcja kości jest szybka, dochodzi do ogniskowych ubytków kości, które wypełnia bogato unaczyniona tkanka łączna w postaci guzów ziarninowych. W następstwie wylewów krwawych guzy ziarninowe zawierają złogi hemosyderyny, toteż mają brunatne zabarwienie. Tego rodzaju zmiany w kościach określane są jako włókniste zwyrodnienie kości. Kość staje się miękka, giętka i łamliwa.
U młodych psów w badaniu klinicznym na pierwsze miejsce wysuwają się zaburzenia ruchu: trudności w staniu i chodzeniu, kulawizny. Kości są tkliwe przy omacywaniu. Mogą występować patologiczne złamania. U starych psów przeważają zmiany związane z resorpcją blaszek zębodołowych – chwianie się i wypadanie zębów.
Objawy radiologiczne.
Pierwszym objawem radiologicznym nadczynności przytarczyc jest zanik kostny. Jak już wspomniano, objawy rentgenowskie osteoporozy uwidaczniają się w obrazie radiologicznym, kiedy kość utraciła około 40% swojej masy, a więc przy bardzo zaawansowanych zmianach. Dlatego też we wczesnym okresie nadczynności przytarczyc zmiany w układzie kostnym mogą być nieuchwytne badaniem radiograficznym. Kiedy zanik kości jest już zaawansowany występuje zmniejszone wysycenie cienia kości, zauważalne na zdjęciu wskutek zmniejszenia kontrastu między kośćmi a tkankami miękkimi i ścieńczenia warstwy korowej kości. Pojawiają się liniowe cienie w dootrzewnowej części przynasad.
W zaawansowanych przypadkach widoczne są ogniskowe ubytki cienia odpowiadające włóknistemu zwyrodnieniu kości. Mogą występować patologiczne złamania kości długich oraz zniekształcenie miednicy i kręgosłupa. U starszych zwierząt typowymi objawami radiologicznymi nadczynności przytarczyc są:
Rzadziej występuje u zwierząt podokostnowa resorpcja kości.
Badanie rentgenowskie ma pomocnicze znaczenie w rozpoznawaniu nadczynności przytarczyc, jakkolwiek często punktem wyjścia dla rozpoznania jest złamanie i stwierdzone na wykonanym z tego powodu zdjęciu rentgenowskim zmiany w kośćcu. Ważną rolę w rozpoznaniu nadczynności przytarczyc i zróżnicowaniu pierwotnej nadczynności od wtórnej spełniają badania laboratoryjne.
ZŁAMANIA KOŚCI
Złamania kości stanowią w weterynarii najczęstsze wskazanie do badania radiograficznego. Ma ono na celu:
Po repozycji złamania i ustaleniu odłamów badanie radiologiczne umożliwia kontrolę ich ustawienia. W późniejszym okresie badanie radiograficzne pozwala ocenić przebieg gojenia się i wykrywać ewentualne nieprawidłowości i powikłania w jego przebiegu.
Objawy radiologiczne.
Złamanie rozpoznaje się na podstawie przerwania ciągłości kości. Do wykrycia złamań bez przemieszczeń, a zwłaszcza złamań niezupełnych, konieczne jest wykonanie co najmniej dwóch zdjęć w prostopadłych do siebie projekcjach. Niekiedy konieczne jest wykonanie zdjęć w projekcjach skośnych.
W opisie zdjęcia określa się umiejscowienie, rodzaj złamania i kierunek przemieszczenia. W kościach długich złamanie może dotyczyć:
Badanie radiologiczne spełnia ważną rolę w określeniu czy mamy do czynienia ze złamaniem urazowym czy też patologicznym. Do złamań niezupełnych zalicza się pęknięcia widoczne w postaci włosowatych przejaśnień, nie przebiegających przez całą długość lub grubość kości. Niekiedy szczelina złamania może być tak nieznaczna, że spostrzega się ją dopiero po bardzo uważnej obserwacji albo po obejrzeniu radiogramu przez szkło powiększające. Szczelina staje się lepiej widoczna na radiogramie po kilku dniach od chwili złamania z uwagi na resorpcję kości na powierzchni złamania. Trudności diagnostycznych mogą nastręczać również złamania ze zgięcia, z widocznym na zdjęciu objawem „złamania zielonej gałązki”. Są to złamania podokostnowe, urazowe lub patologiczne, umiejscowione najczęściej w przynasadach, z charakterystycznym wpukleniem warstwy korowej z jednej strony do wnętrza kości, z drugiej – na zewnątrz, bez przerwania ciągłości tej warstwy. Złamania z wgniecenia dotyczą zwykle kości płaskich czaszki.
Złamania kompresyjne dotyczące kości nie mających grubej warstwy istoty zbitej, np. trzonów kręgowych, mogą być trudne do rozpoznania. Szczelina złamania jest na ogół niewidoczna.
ZAPALENIE KOŚCI
Septyczne zapalenie kości występuje najczęściej u bydła i świń, rzadziej u koni i małych zwierząt. Zakażenie następuje podczas urazu, drogą krwi, szerzy się przez ciągłość lub przez kontakt. Przy zakażeniu krwiopochodnym rozwija się początkowo zapalenie szpiku kostnego, nie dające uchwytnych radiograficznie zmian. Pojawiają się one dopiero wtedy, kiedy nastąpi widoczne makroskopowo zniszczenie struktury kości i dochodzi do zapalenia szpiku i kości. Od wystąpienia objawów klinicznych zapalenia szpiku kostnego do pojawienia się uchwytnych badaniem radiologicznym objawów zapalenia kości upływa około 14 dni. Brak zmian w obrazie rentgenowskim kości we wczesnym okresie zapalenia szpiku kostnego nie powinien więc być dla lekarza zaskoczeniem. Zapalenie kości występuje częściej w postaci rozlanej, nazywanej również ropowicą kości, rzadziej w postaci ogniskowej, czyli ropnia kostnego.
Objawy radiologiczne.
Urazowe zapalenie kości może rozwinąć się w każdym odcinku kości, a krwiopochodne – najczęściej w przynasadach kości długich. W początkowym okresie w obszarze zmienionym stwierdza się zatarcie rysunku beleczek kostnych istoty gąbczastej. Później pojawiają się w cieniu kości drobnoogniskowe przejaśnienia odpowiadające ogniskom zniszczenia kości. Dookoła ognisk zniszczenia rozwija się odczyn otaczającej tkanki kostnej, prowadzący do zagęszczenia utkania kostnego. Wysięk ropny wydostający się z ognisk zapalnych przez kanały odżywcze na zewnątrz kości odkleja okostną powodując jej zapalenie. Osteoblasty podrażnionej okostnej produkują tkankę kostną widoczną na zdjęciu w postaci nawarstwień kostnych na istocie zbitej. Nawarstwienia odokostnowe powodują zgrubienie kości. Charakterystyczną cechą tych nawarstwień jest ich gładki, łagodnie pofałdowany zarys.
W zaawansowanych stadiach ropnego zapalenia może dojść do zniszczenia rozległych obszarów kości. Takie nasilone zmiany destrukcyjne stwierdza się przeważnie u bydła i świń przy ropowicy kończyn. W przebiegu zapalenia kości dochodzi niekiedy do tworzenia się martwaków. Martwak powstaje na skutek oddzielenia przez ropień podokostnowy okostnej od kości lub jako okrągłe lub zniszczenia gałązki tętnicy odżywczej kości. Martwy fragment zostaje oddzielony od żywej tkanki naciekiem zapalnym. Leży on odizolowany w jamce wypełnionej ropą lub ziarniną. Na radiogramie martwak jest widoczny w postaci dobrze wysyconego cienia otoczonego pasmem przejaśnienia.
Ogniskowe zapalenie kości, określane mianem ropnia kostnego, widoczne jest jako okrągłe lub owalne przejaśnienie, odpowiadające jamce wypełnionej wysiękiem ropnym. Dookoła przejaśnienia znajduje się pasmo zagęszczenia utkania kostnego. Ropień kostny może nie dawać odczynu okostnej.
Obraz rentgenowski rozlanego zapalenia kości bywa zróżnicowany. Zależy od:
W takich bowiem przypadkach objawy zapalenia są słabo wyrażone. Rozpoznanie nie nastręcza trudności w zaawansowanych stadiach, kiedy na zdjęciach wyraźnie widoczne są ogniska niszczenia kości, odczyn sklerotyczny ora odczyn okostnej w postaci nawarstwień o gładkim, łagodnym zarysie.
W rozpoznaniu różnicowym należy brać pod uwagę przede wszystkim nowotwory. W różnicowaniu z nowotworami złośliwymi bierze się pod uwagę:
