Zmiany struktury kości.
Mogą się one wiązać ze zmianami mikroskopowymi, powodującymi zmniejszenie lub zwiększenie gęstości kości, lub zmianami makroskopowymi powodującymi powstawanie ubytków lub naddatków kości.
Zmniejszenie gęstości.
Objaw ten widoczny na zdjęciu w postaci zmniejszonego wysycenia kości, występuje w przebiegu takich schorzeń kości, jak zanik kostny (osteoporoza), osteomalacja i krzywica. Procesy metaboliczne kości przebiegają intensywniej w istocie gąbczastej, ze względu na:
Dlatego również i zmiany patologiczne, między innymi i objaw zmniejszonej gęstości kości uwidaczniają się wcześniej w obrazie istoty gąbczastej. Na dobrych technicznie zdjęciach w normalnej kości widoczny jest rysunek beleczek kostnych istoty gąbczastej nasad i przynasad. Przy zaniku tkanki kostnej rysunek beleczek kostnych traci swą ostrość. Beleczki mogą być słabiej widoczne, a ich rysunek jest jak gdyby zamglony. Zmiana rysunku beleczek kostnych jest często jednym z pierwszych objawów patologicznych kości. W zaawansowanych stanach zaniku kostnego struktura beleczkowa może być na zdjęciu w ogóle niewidoczna, a kość przypomina wtedy wyglądem matowe szkło.
Zmiany w istocie zbitej pojawiają się później i polegają na ścieńczeniu warstwy korowej. Ocena stopnia zmniejszenia wysycenia cienia kości (kontrasty) na zdjęciu rentgenowskim, polegająca na oglądaniu zdjęcia i porównaniu różnicy wysycenia kości z wysyceniem tkanek miękkich, jest mało dokładna. Wyraźne, dostrzegalne na pierwszy rzut oka zmniejszenie wysycenia cienia kości występuje wtedy, kiedy kość utraciła około 40 % swojej masy, a więc przy bardzo zaawansowanych zmianach.
Zwiększenie gęstości.
Objaw ten, widoczny w postaci zwiększonego wysycenia cienia kości, spowodowany jest zwiększeniem się masy kości w jednostce objętości. Beleczki istoty gąbczastej stają się grubsze, a w niektórych przypadkach może się ona w przekształcić w istotę zbitą. W ten sposób dochodzi do zagęszczenia utkania kostnego. Miejscowa osteoskleroza występuje w przebiegu procesów zapalnych i nowotworowych.
Ubytek.
Jest to efekt niszczenia utkania kostnego. Najczęstszą przyczyną takiego stanu rzeczy są procesy zapalne i nowotworowe. Zniszczeniu mogą ulec duże fragmenty kości, częściej jednak są to zmiany ogniskowe. Ogniska niszczenia umieszczone podokostnowo na powierzchni kości, nazywa się nadżerkami kostnymi. Przy odpowiedniej projekcji występują one w postaci ubytku cienia i dają się łatwiej dostrzec niż ogniska umieszczone w głębi kości, które widoczne są na zdjęciu w postaci ograniczone przejaśnienia i tylko wtedy, gdy osiągną odpowiednią wielkość. Wystąpienie na zdjęciu takich zmian zależy również od grubości kości i od głębokości, na której znajduje się wspomniane ognisko.
Naddatek.
Przez termin ten rozumiemy odkładanie się nowej tkanki kostnej na zewnętrznej powierzchni kości, na wewnętrznej powierzchni trzonu kości, od strony jamy szpikowej lub na powierzchni odłamów złamanej kości. Pojawienie się zmineralizowanej tkanki kostnej na zewnętrznej powierzchni kości jest najczęściej następstwem odczynu okostnej. Pod wpływem różnych czynników chorobotwórczych okostna może zostać pobudzona do produkcji tkanki kostnej. Może to nastąpić pod wpływem:
wskutek oddzielenia okostnej od kości przez krwiak lub gromadzący się podokostnowo wysięk zapalny. Gładkie nawarstwienia odokostnowe powstają w przebiegu:
Blaszkowate nawarstwienia występują w przebiegu procesu nowotworowego. Odczyn okostnej mający układ palisadowy występuje np. przy akropachii, a odczyn o kształcie promieniście rozchodzących się igiełek - np. w przebiegu niektórych zmian nowotworowych. W przypadku, kiedy odsunięta od warstwy korowej okostna wytwarza listewkę kostną ustawioną pod kątem do tejże warstwy korowej, mówi się o kącie Codmana. Jest on charakterystyczny dla złośliwych nowotworów kostnych, lecz niekiedy pojawia się również w przebiegu zmian zapalnych. Odczyn okostnej pojawia się w ciągu 7 – 10 dni od podrażnienia okostnej.
Pojedyncze wyrośla kostne różnej wielkości i kształtu noszą nazwę osteofitów i przeważnie pojawiają się w trzystawowych częściach kości, w przebiegu procesów zwyrodnieniowych i zapalnych. Mogą one być wyrazem odczynu okostnej, lecz również mogą powstawać w wyniku kostnienia śródchrzęstnego.
Naddatki cienia na wewnętrznej powierzchni trzonu kości, skierowane do jamy szpikowej, obserwuje się rzadko. Są one wywołane odczynem błony śródkostnej i prowadzą do zmniejszenia jamy szpikowej.
Jak wynika z dotychczasowych rozważań, w przebiegu różnych schorzeń kości występują takie same objawy, a rozpoznanie jest możliwe dzięki różnemu ich nasileniu i różnej konfiguracji. Nie wszystkie jednak schorzenia kości można diagnozować na podstawie badania radiologicznego. Do prawidłowego postawienia rozpoznania niezbędne jest uwzględnienie możliwie dużej liczby danych zebranych w czasie wywiadu, badania klinicznego i radiologicznego. W wielu przypadkach konieczne jest wykonanie:
1. badań laboratoryjnych w celu określania zawartości:
2. analiza histologiczna,
3. analiza chemiczna
próbek kości uzyskanych przez ich nakłucie.
RADIODIAGNOSTYKA CHORÓB KOŚĆCA
Zanik kostny.
Zanik kostny polega na zmniejszeniu masy kostnej w jednostce objętości. Dzieje się to wskutek ścieńczenia i zmniejszenia liczby beleczek kostnych oraz rozszerzenia kanałów osteonu. Rozróżnia się uogólniony i miejscowy zanik kostny. Zmiany rozwijają się wskutek zaburzeń w tworzeniu się zrębu organicznego kości lub wskutek przewagi procesu resorpcji kości nad jej powstawaniem. Zawartość wapnia w surowicy krwi jest zwykle prawidłowa, jedynie przy szybko rozwijającej się osteoporozie może być zmniejszona. Zawartość fosfatazy zasadowej w surowicy krwi, będąca wskaźnikiem aktywności osteoblastów i tworzenia się zrębu organicznego, jest obniżona.
Zanik kostny może być wywołany przez różne czynniki, przy czym nie wszystkie spośród nich są poznane. Uogólniony zanik kostny może być wynikiem niedoboru białka lub upośledzenia jego syntezy, np. pod wpływem długotrwałego stosowania ACTH lub kortykosterydów, prowadzących do zaburzeń w tworzeniu się zrębu organicznego kości. Do prawidłowego przebieg procesu tworzenia się kości konieczne jest odpowiednie obciążenie układu kostnego oraz prawidłowe oddziaływanie mięśni na poszczególne jednostki kostne. Przyczyną osteoporozy może być brak ruchu. Toteż unieruchomienie kończyny, a nawet poszczególnych stawów, może spowodować miejscowy zanik kości. Jak już wspomniano, zanik kostny może też być spowodowany nadczynnością przytarczyc i wzmożoną resorpcją kości.
Objawy radiologiczne.
Najistotniejszą cechą radiologiczną zaniku kostnego jest zmniejszona gęstość kości. Na zdjęciu rentgenowskim zwraca uwagę brak właściwego kontrastu między cieniem kości a cieniem tkanek miękkich. Beleczki istoty gąbczastej są cieńsze. W zaawansowanych przypadkach struktura beleczkowa nie jest widoczna, a cień kości ma wygląd matowego szkła. Zmiany w istocie zbitej uwidaczniają się później; warstwa korowa kości staje się cieńsza, a w ciężkich przypadkach osteoporozy widoczna jest jedynie w postaci delikatnie zarysowanej linii. Stosunkowo rzadko obserwuje się u zwierząt zniekształcenie trzonów kręgowych, które przybierają kształt dwuwklęsłych soczewek.
Zanik kostny bywa przyczyną złamań wywołanych nieproporcjonalnie małymi urazami. Złamania oraz stany po złamaniach stwierdza się niekiedy na zdjęciach przypadkowo. Cechą charakterystyczną takich złamań jest to, że goją się one z wytworzeniem stosunkowo skąpej blizny kostnej.
Na podstawie badania rentgenowskiego nie można odróżnić osteoporozy od osteomalacji. Zróżnicowanie tych dwóch schorzeń układu kostnego jest możliwe na postawie badań laboratoryjnych – określenie zawartości:
oraz biopsji kości.
Plamisty przerostowy zanik kostny występuje w przebiegu źle gojących się złamań, obwodowo od miejsca przełomu. Na tle zmniejszonego wysycenia cienia widoczne są zgrubiałe beleczki kostne.
Łamliwość kości.
Łamliwość kości wrodzona lub inaczej choroba łamliwych kości jest uogólnionym, dziedzicznym schorzeniem występującym u psów. Przyczyną choroby jest mutacja genu kodującego kolagen typu I, prowadząca do zmniejszenia ilości kolagenu o 50 % i do uogólnionego zaniku kości. Wzrost kości jest zachowany, lecz są one kruche i łamliwe. Zawartość wapnia i fosforu w surowicy krwi jest prawidłowa, zawartość fosfatazy alkalicznej – obniżona.
Objawy radiologiczne.
Występują typowe objawy dla osteoporozy. Gęstość kości jest wyraźnie zmniejszona. Warstwa korowa kości długich jest bardzo cienka, ledwie zarysowana; beleczki kostne niewidoczne. Cień kości przypomina wyglądem matowe szkoło. Przyczyną badania rentgenowskiego są najczęściej patologiczne złamania. Podczas badania wykrywa się nieraz stany po przebytych złamaniach, które doprowadziły do deformacji kośćca:
