Nowotwory tkanek miękkich (NTM) pochodzą z mezodermy. W nazwach nowotworów łagodnych z tej grupy występuje przyrostek „-oma”, a nowotwory złośliwe określane są mianem mięsaków. W tej grupie znajdują się nowotwory tkanki łącznej, tłuszczowej, mięśniowej, naczyń krwionośnych, naczyń chłonnych. zwyczajowo do grupy tej włączane są także nowotwory wywodzące się z obwodowego układu nerwowego, gdyż makroskopowo są miękkimi tworami tkankowymi i stwarzają takie same problemy w diagnostyce różnicowej i leczeniu co nowotwory tkanek miękkich.
Określenie „mięsaki tkanek miękkich” (MTM) obejmują grupę na pozór bardzo różnych nowotworów. Jest to jednak uzasadnione nie tylko ze względu na szereg wspólnych cech histologicznych, ale także w związku ze wspólnym pod wieloma względami obrazem i przebiegiem klinicznym choroby nowotworowej.
Występowanie.
Nowotwory tkanek miękkich są stosunkowo częstymi nowotworami psów i kotów. U psów większość z nich to nowotwory łagodne, podczas gdy u kotów łagodne NTM stwierdzane są bardzo rzadko. Mięsaki stanowią ważną grupę chorób obu gatunków. Łącznie obejmują one 15% wszystkich nowotworów „skóry” i tkanki podskórnej u psów, a 7% u kotów. Mogą też powstawać w innych miejscach np. w jamie ustanej, nosowej czy w układzie moczowo-płciowym. Stąd występowanie tych nowotworów może być częstsze, niż sugerują to niektóre badania .
Nowotwory tkanek miękkich są zazwyczaj guzami pojedynczymi i częściej występują u zwierząt starszych.
PSY
Łagodne nowotwory tkanek miękkich są u nich częste. Nie stwierdza się predyspozycji rasowych lub płciowych, choć na przykład tłuszczak, najczęstszy łagodny nowotwór tkanek miękkich, spotykany jest przede wszystkim u zwierząt z nadwagą . MTM częściej występują u psów dużych ras. U tych psów ponadto stwierdza się predylekcje rasowe:
• berneński pies pasterki- złośliwa histiocytoza,
• gładkowłosy retriever – mięsak anaplastyczny,
• golden retrievery – włókniakomięsak,
• owczarek niemiecki – naczyniakomięsak krwionośny
Choć przeciętny wiek psów zapadających na powyższe nowotwory to 8-9 lat, to występują one także u psów młodszych lub innych dużych ras. Dla większości MTM nie stwierdzono predyspozycji płciowych, ale w przypadku mięsaka maziówkowego i złośliwej histiocytozy odnotowano częstsze występowanie u samców.
KOTY
U tego gatunku zwierząt rzadko stwierdza się łagodne nowotwory tkanek miękkich. Nie występują predylekcje rasowe ani płciowe w odniesieniu do MTM. Większość guzów występuje pojedynczo, u zwierząt starych, poza dwoma wyjątkami:
• mięsaka indukowanego wirusem mięsaka kotów - nowotworu rzadkiego, nie stwierdzanego u kotów w Wielkiej Brytanii; nowotwór dotyczy zwierząt młodych i zwykle występuje w postaci licznych guzów tkanki podskórnej,
• mięsaka poszczepiennego – najczęściej występującego u zwierząt młodych.
Przyczyny
Poza nielicznymi wyjątkami, nie są znane przyczyny powstawania MTM psów i kotów . Mięsaki o znanej etiologii są rzadkie, wymienione poniżej.
1. Mięsak indukowany wirusem mięsaka kotów
Wirus mięsaka kotów jest wirusem rekombinowanym, powstałym na skutek interakcji pomiędzy pro wirusem FeLV, a onkogenami genomu kota. Włókniakomięsak kotów indukowany FeSV jest nowotworem rzadkim (poniżej 2% wszystkich włókniakomięsaków kotów), występującym u zwierząt młodych poniżej 3 roku życia, zakażonych FeLV. Zmiany są zazwyczaj wieloogniskowe. Nowotwór występuje w postaci licznych guzów lokalizujących się w tkance podskórnej kończyn i tułowia. Nowotwór ma charakter złośliwy, Przerzutuje do narządów wewnętrznych. Histologicznie komórki guzów nie są zróżnicowane, choć występują obszary komórek różnicujących się w kierunku kostniakomięsaka i chrzęstniakomięsaka.
2. Mięsaki poszczepienne kotów
We wczesnych latach dziewięćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych stwierdzono wzrost liczby przypadków włókniakomięsaka kotów, skorelowany ze zwiększeniem liczby szczepień przeciwko wściekliźnie i białaczce zakaźnej. Odtąd w USA i Europie zaczęto odnotowywać coraz większą ilość przypadków mięsaków poszczepiennych, które lokalizowały się w miejscach podania szczepionki, najczęściej w okolicy międzyłopatkowej. Wiek zwierząt chorych jest różny, często są to zwierzęta młode. Pod względem histologicznym nowotwór jest włókniakowmięsakiem, choć w przeciwieństwie do włókniakomięsaków niezwiązanych ze szczepieniem, charakteryzuje się komórkami polimorficznymi, martwicą centralną i stwardnieniem. W wielu przypadkach występują makrofagi zawierające adiuwant szczepionkowy. Ostatecznie nie określono, na jakiej drodze szczepionki lub szczepienie wywołują mięsaki. Mięsaki poszczepienne występują rzadko. W Stanach Zjednoczonych wydano zalecenia co do miejsca iniekcji, unikania jednoczesnych iniekcji w tym samym miejscu i dokładnej rejestracji szczepień.
3. Mięsaki wywołane przez Spirocerca lupi
U zwierząt na obszarach, gdzie endemicznie występuje nicień Spirocerca lupi, stwierdza się zwiększoną zapadalność na mięsaki przełyku.
4. Uraz i zapalenie
U ludzi i zwierząt stwierdza się, choć rzadko, rozwój mięsaków w miejscu wcześniej objętym urazem lub zapaleniem . Miejsca predysponowane to:
• blizny pooperacyjne,
• miejsca oparzeń termicznych i chemicznych,
• blizny kostne,
• okolice implantów metalowych lub z tworzyw sztucznych.
Nowotwory powstają w miejscach predysponowanych zwykle po wielu latach. Mięsak gałki ocznej u kota może być wynikiem urazu soczewki lub przewlekłego stanu zapalnego na terenie gałki ocznej.
5. Napromienianie
Promieniowanie jonizujące jest odpowiedzialne za powstawanie mięsaków. Pacjenci poddani radioterapii, którzy po zabiegach naświetlania przeżywają ponad 5 lat, narażeni są na wystąpienie mięsaków kości i tkanek miękkich. U 10-20& psów poddawanych radioterapii w związku z guzem podstawnokomórkowym jamy ustnej stwierdzono rozwój mięsaków.
6. Patologia.
W przypadku niektórych mięsaków tkanek miękkich słabe zróżnicowanie komórek i brak odpowiednich technik barwienia uniemożliwiają klasyfikację . Nowotwory te klasyfikowane są według kryteriów morfologicznych.
Obraz kliniczny.
Zarówno łagodne, jak i złośliwe, nowotwory tkanek miękkich są dużymi, mięsistymi guzami, w przeciwieństwie do raków, charakteryzujących się inwazyjnością i owrzodzeniami. Mięsaki przyjmują dowolną lokalizację anatomiczną, choć najczęściej występują w tkance podskórnej . Mogą także wzrastać w:
• głębiej położonych tkankach miękkich,
• jamach ciała,
• narządach wewnętrznych.
Guz zazwyczaj jest niebolesny, za wyjątkiem sytuacji, gdy obejmuje struktury dobrze unerwione . Przykładem może być spotykany u psów nerwiakomięsak splotu ramiennego. U chorych zwierząt występują:
W pasze wyczuwalny jest głęboko położony, bolesny twór.
Guzy wydają się być dobrze odgraniczone, nawet otorbione. W rzeczywistości granica między tkanką zdrową a chorą w przypadku MTM jest trudna do ustalenia, nowotwór często przekracza granice powięzi.
Przebieg kliniczny choroby nowotworowej.
Ognisko pierwotne.
Łagodne nowotwory tkanek miękkich są zazwyczaj:
• wolno rosnącymi,
• nieinwazyjnymi,
• dobrze odgraniczonymi guzami .
Z czasem wzrost ulega zahamowaniu, bądź tak jak tłuszczaki, mogą osiągać dość znaczne rozmiary.
Specyficzną odmiana tłuszczaka jest tłuszczak naciekający. Pod względem histologicznym guz stanowi dobrze zróżnicowaną tkankę tłuszczową bez cech złośliwości, jednak jego komórki naciekają okoliczne mięśnie i struktury nerwowe.
MTM cechuje wzrost odśrodkowy. Powiększając się uciskają na zdrowe tkanki, co stwarza wrażenie, że nowotwór jest otorbiony . Psedotorebka jest w rzeczywistości zbudowana z marginesu prawidłowej tkanki wewnątrz (strefa kompresji) oraz na zewnątrz z obrzękniętej tkanki z nowo powstałymi naczyniami (strefa odczynowa) . Placowate wypustki guza wrastają poza pseudotorebkę i dają początek przerzutom bliskim. Ten rodzaj wzrostu guza jest przyczyną częstej wznowy miejscowej po wycięciu guza. Pseudotorebka nie powinna wyznaczać miejsca cięcia, mimo iż guz z łatwości z niej można wyłuskać . Takie postępowanie powoduje pozostawienie w ranie widocznej mikroskopowo, a niekiedy nawet makroskopowo tkanki guza. Operowanie jakiegokolwiek mięsaka w granicach pseudotorebki jest błędem i powoduje wznowę miejscową.
Przerzuty.
Ocenia się, że przerzuty dotyczą około 25% wszystkich MTM. Różne typy histologiczne mięsaków odznaczają się różną zdolnością przerzutowanie . Ryzyko przerzutów dla danego typu mięsaka zależy od histologicznego stopnia złośliwości nowotworu.
Na histologiczny stopień złośliwości nowotworu składają się:
• zróżnicowanie komórek,
• ilość komórek,
• pleomorfizm komórek,
• ilość zrębu,
• aktywność mitotyczna,
• martwica.
