Skóra jest największym i najłatwiejszym do obserwacji narządem organizmu. Nic więc dziwnego w tym, że nowotwory skóry i tkanek miękkich są nowotworami najczęściej stwierdzanymi u psów i kotów. Złożoność budowy skóry skutkuje różnorodnością typów nowotworów. Lokalizują się ty również guzy przerzutowe.
Występowanie.
Nowotwory skóry stanowią co najmniej jedną trzecią nowotworów występujących u psów. Około dwóch trzecich nowotworów skóry psów to zmiany pojedyncze, łagodne, zróżnicowane w kierunku naskórka lub przydatków skóry, takich jak gruczoły łojowe, gruczoły potowe lub mieszki włosowe. Predylekcje wiekowe, rasowe i płciowe są odmienne w przypadku różnych typów nowotworów skóry.
Skóra jest często miejsce powstawania nowotworów także u kotów, choć rzadziej u tego gatunku w porównaniu z psami, zmiany nowotworowe mają charakter łagodny.
Przyczyny.
W większości przypadków przyczyny powstawania nowotworów skóry są nieznane, choć wyodrębniono wiele czynników zewnętrznych i biologicznych, istotnych w rozwoju niektórych zmian nowotworowych. Długotrwała ekspozycja skóry niechronionej włosem niepigmentowanej, na promienie UV, sprzyja rozwojowi raka płaskonabłonkowego lub guza podstawno komórkowego. Brodawczyca wywoływana jest przez specyficzne gatunkowo papowa wirusy. U psów nie stwierdza się jej często; brodawki powstałe na skute zakażenia wirusowego występują u psów młodych, na terenie jamy ustnej (pojedyncze zmiany skórne występujące u psów starych nie mają etiologii wirusowej). U samców psów stymulacja testosteronem sprzyja rozwojowi nowotworów wywodzących się z gruczołów okołoodbytowych.
Patologia.
Skóra jest złożonym narządem, zasadniczo składającym się z dwóch warstw:
Ponadto w skórze występują gruczoły łojowe, potowe, mieszki włosowe określane jako przydatki oraz melanocyty, histiocyty, komórki tuczne. Z każdej z wymienionych tkanek czy komórek mogą wywodzić się nowotwory łagodne i złośliwe. U psów nowotwory łagodne skóry występują dwa razy częściej od złośliwych. Histiocytoma oraz gruczolaki wywodzące się z gruczołów łojowych są najczęstszymi nowotworami występującymi u tego gatunku. Guzy z komórek tucznych są najczęstszymi złośliwymi nowotworami skóry psów, choć często przebiegają łagodnie. Nowotwory łagodne skóry kotów występują rzadko, może za wyjątkiem guza podstawno komórkowego. U tego gatunku najczęstszym nowotworem złośliwym jest rak płaskonabłonkowy.
Rozpoznawanie.
Wstępne rozpoznanie pojedynczych zmian nowotworowych skóry może zostać postawione na podstawie badania klinicznego, tj. oględzin i palpacji. Nowotwory skóry o charakterze rozsianym trudno jest odróżnić od zmian dermatologicznych. Diagnostyka różnicowa nowotworów skóry obejmuje:
Istotne z klinicznego punktu widzenia jest ustalenie lokalizacji zmiany, tj. czy jest ona związana z naskórkiem, skórą właściwą, czy tkanką podskórną. Określenie pochodzenia zmiany w przybliżeniu pozwala określić rodzaj tkanki, z której jest zbudowana. Istotne jest także określenie czy zmiany mają charakter ogniskowy, czy rozsiany. Ostateczne rozpoznanie jest stawiane na podstawie badania histopatologicznego bioptatów.
Badania laboratoryjne krwi.
Badanie hematologiczne oraz analizy biochemiczne krwi są mało przydatne w diagnostyce nowotworów skóry. Są one jednak wskazane ze względu na zmiany hematologiczne, czy zespoły paraneoplastyczne towarzyszące niektórym nowotworom (np. guzom kom. tucznych – niedokrwistość wywołana owrzodzeniem żołądka).
Badania obrazowe.
Badania radiologiczne wykonuje się jedynie wtedy, gdy zmiany nowotworowe mają charakter naciekający i zlokalizowane są blisko kości (np. rak płaskonabłonkowy palca). Określenie stopnia zaawansowania klinicznego choroby nowotworowej wymaga wykonania zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej. W przypadku guzów z komórek tucznych temu celowi służą też badanie ultrasonograficzne narządów jamy brzusznej (wątroba, śledziona, nerki.). Zarówno badanie radiologiczne, jak i ultrasonograficzne mogą zostać wykorzystane do oceny węzłów chłonnych biodrowych i lędźwiowych w złośliwych rozrostach nowotworowych, dotyczących skóry kończyn miednicznych oraz okolicy odbytu.
Biopsja / BAC
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC) jest najszybszym i najmniej inwazyjnym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce zmian skórnych. W niektórych przypadkach (guz z komórek tucznych, chłoniak skóry) badanie cytologiczne umożliwia postawienie rozpoznania, ale do określenia stopnia złośliwości nowotworu potrzebne jest badanie histologiczne. Biopsja cienkoigłowa węzłów chłonnych pozwala ocenić rozprzestrzenianie przerzutów nowotworowych.
Ostateczne rozpoznanie oparte jest na badaniu histopatologicznym materiału pobranego podczas biopsji trepa nowej, igłowej lub tnącej. Istotne jest, by materiał pobrany do badania stanowił próbkę reprezentatywną. Nie należy badać tkanek z obszarami owrzodzeń czy martwicą lub materiału pobranego zbyt płytko. Nie zaleca się stosowania biopsji wycinającej (tj. usunięcia całej zmiany w celu zbadania), za wyjątkiem rozsianych zmian nowotworowych.
Klasyfikacja kliniczna.
Stopień zaawansowania klinicznego pierwotnych nowotworów skóry określany jest na podstawie badania klinicznego i radiologicznego. Oceniany jest rozmiar zmiany nowotworowej, zajęcie tkanki podskórnej oraz powięzi, mięśni, kości.
Nowotwory skóry pochodzenia nabłonkowego.
Brodawczaki/ Brodawczyca skóry.
Brodawczyca skóry jest chorobą o etiologii wirusowej, rzadką u psów i bardzo rzadką u kotów. Brodawczyca jamy ustnej jest częściej spotykana u psów. Zmiany cofają się samoistnie wraz z nasileniem się odpowiedzi immunologicznej, choć u niektórych zwierząt mogą utrzymywać się nawet przez okres 9 miesięcy. Zmiany te należy odróżnić od brodawczaków nie indukowanych przez wirusy, pojawiających się samoistnie u starszych psów.
Guz podstawno komórkowy.
Ten rodzaj nowotworu stosunkowo często występuje u psów i kotów. Dotyczy przede wszystkim zwierząt w średnim wieku i starych. Stanowi on odpowiednio około 4% i 14% nowotworów nabłonkowych u psów i kotów.
Zazwyczaj jest pojedynczym, niewielkim, dobrze odgraniczonym, twardym guzem umiejscowionym w skórze właściwej oraz tkance podskórnej głowy i szyi. Skóra nad guzem może ulegać owrzodzeniu. Większość guzów jest mała (0,5 – 2 cm średnicy), choć niekiedy zmiany mogą mieć wielkość do 10 cm średnicy. Niektóre guzy, szczególnie kotów, zawierają dużą ilość melaniny i w związku z tym mogą być mylone makroskopowo z czerniakami. Opisywano różne podtypy na podstawie obrazu histologicznego, np. lite, torbielowate, gruczołowe, meduzowate.
Jest zazwyczaj wolno rosnącym, nieinwazyjnym, rzadko przerzutującym nowotworem, o łagodnym przebiegu. Zdarzają się guzy bardziej inwazyjne, podobne do występujących u ludzi wrzodów drążących. Leczeniem z wyboru jest miejscowe, szerokie wycięcie. Rokowanie jest pomyślne w większości przypadków. Wznowa miejscowa może być następstwem niecałkowitego wycięcia.
Przydatkowiaki łagodne.
Są nowotworami stosunkowo częstymi u psów, a niespotykanymi u kotów.
Nowotwory mieszków włosowych.
Nabłoniak z macierzy włosa i nabłoniak gruczolakowaty torbielowaty są zazwyczaj pojedynczymi zmianami w skórze właściwej. Oba wykazują predylekcję do zwierząt starych, powyżej 5-6 roku życia. Nie stwierdzono predylekcji płciowej bądź dla nabłoniaka gruczolakowa tego torbielowatego. Kerry blue terrier i prawdopodobnie także pudle są predysponowane do rozwoju nabłoniaka z macierzy włosa.
Nowotwory z gruczołów łojowych.
Są najczęstszymi nowotworami skóry u starych psów. Średnia wieku dotkniętych nimi zwierząt zawiera się między 9 a 10 rokiem życia. Predysponowane do ich rozwoju są przede wszystkim spaniele, także pudle. Zmiany mogą być pojedyncze lub mnogie i obejmujące różne okolice ciała, najczęściej głowę i tułów, w szczególności powieki. Zależnie od wyglądu makroskopowego i obrazu histologicznego zmian łagodne nowotwory z gruczołów łojowych podzielono na następujące podtypy:
Nabłoniak śródskórny rogowaciejący.
Dość częsty nowotwór stanowiący około 5% nowotworów nabłonkowych psów. Wywodzi się pochewki wewnętrznej włosa. Występuje w skórze właściwej lub tkance podskórnej, często manifestując się zmianami powierzchownymi, wyniesionymi. Wiele z nich posiada pory, przez które wydostaje się na powierzchnię szaro-brązowa wydzielina zawierająca keratynę. Najczęściej umiejscawiają się na grzbiecie i ogonie. Zazwyczaj stanowią pojedyncze zmiany, choć u niektórych psów mogą występować liczne guzy. Klinicznie zachowuje się jak nowotwór łagodny, wiele z nich zanika częściowo bądź całkowicie po początkowym okresie wzrostu.
Wszystkie guzy charakteryzują się powolnym, nieinwazyjnym wzrostem i łagodnym zachowaniem klinicznym. Leczeniem z wyboru jest postępowanie chirurgiczne. Rokowanie jest pomyślne. Nabłoniak gruczołów łojowych może dawać wznowy miejscowe po niecałkowitym wycięciu. U psów predysponowane do rozwoju licznych guzów postępowanie chirurgiczne może nie być właściwe. Skutecznym leczeniem mnogich nabłoniaków śródskórnych rogowaciejących może być stosowanie izotretionianu.
Przydatkowiaki złośliwe.
Nowotwory złośliwe wywodzące się z przydatków skóry występują rzadko u psów. Spotyka się niekiedy gruczolaki gruczołów łojowych i potowych. Guzy te są bardzo rzadkie u kotów.
Guzy te są bardzo agresywne i inwazyjne miejscowo, często występują w postaci pierwotnej zmiany otoczonej wtórnymi guzkami. Guzom może towarzyszyć obrzęk, owrzodzenie i zapalenie otaczającej skóry w następstwie nacieczenia do przerzutów jest różna, mogą następować przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych, a następnie płuc i innych narządów.
Postępowanie chirurgiczne jest leczeniem z wyboru. Konieczne jest zachowanie szerokiego marginesu z uwagi na naciekający charakter zmian. Niewielkie jeszcze posiadane doświadczenie sugeruje, ze guzy te mogą być wrażliwe na radioterapię i stanowić ona może metodę miejscowej kontroli guzów, kiedy leczenie chirurgiczne jest niemożliwe. Rola chemioterapii w leczeniu tych nowotworów nie została jeszcze określona.
Rokowanie jest ostrożne do złego z uwagi na miejscową inwazyjność i złośliwy przebieg procesu.
