Ciała obce w jelicie to zjedzone przedmioty, które mogą powodować całkowita lub częściową niedrożność jelita.
Jama ustno-gardłowa stanowi najszerszy odcinek przewodu pokarmowego. Ciała obce, które przejdą przez przełyk i żołądek, mogą utknąć w jelicie cienkim. Najczęstszymi ciałami obcymi są: kości, piłki, zabawki, kamienie, kolby kukurydzy, ubrania, obiekty metalowe (np. haczyk na ryby, igła), pestki brzoskwini, żołędzie, orzechy, kulki z włosów, tampony, a także przedmioty podłużne (sznurek, nić, tkanina, rajstopy, plastik, taśma z kasety, wstążka do włosów). Niektóre ciała obce przemieszczają się powoli przez jelito, inne mogą się zaklinować, powodując całkowitą lub częściową niedrożność.
Częściowa lub całkowita niedrożność umożliwia ograniczony pasaż płynu lub gazu, natomiast całkowita niedrożność nie pozwala na przedostawanie się płynu lub gazu przez zwężenie. Przebieg i objawy kliniczne są poważniejsze u zwierząt z całkowitą niedrożnością niż u tych z częściową. W przypadku całkowitej niedrożności, jelito w części przed miejscem niedrożności jest rozdęte gazem i płynem. Gaz jest połączeniem połkniętego powietrza, dwutlenku węgla tworzonego w świetle w wyniku zobojętniania dwuwęglanów oraz gazów organicznych pochodzących z fermentacji. Do kumulowania się płynu dochodzi w wyniku zatrzymania połkniętych płynów oraz wydzielania. W czasie wystąpienia niedrożności wydzielanie zwiększa się i zmniejsza wchłanianie (wydzieliny są prawidłowo wchłaniane w dolnych częściach jelita czczego i biodrowego). Wchłanianie jest zmniejszone z powody zastoju żylnego i chłonnego, zwiększonej os molarności wewnątrz światła jelita, a także obniżonej prędkości przechodzenia przez enterocyty. Po 24 godzinach od wystąpienia całkowitej niedrożności, rozdęte jelito może zatracić możliwość wchłaniania płynów i występuje miejscowe nadmierne wydzielanie.
Uważa się , że w mechanizmie nadmiernego wydzielania i zmniejszonego wchłaniania biorą udział cztery czynniki:
1. Nadmierne wydzielanie powodowane toksynami wydzielanymi przez nieinwazyjne patogenne bakterie jelitowe, które wiążą się ze specyficznymi receptorami na enterocytach i stymulują wytwarzanie soli i wody przez przekaźnik cyklicznego adenozyno-monofosforanu (cAMP) albo przekaźnik cyklicznego guanozyno-fosforanu (cGMP)
2. Zwiększona koncentracja żółci i kwasów tłuszczowych oraz produktów powstających w wyniku niedotlenienia tkanek w miejscu niedrożności
3. Zwiększony przepływ krwi w części bliższej zatkanego jelita, co może stymulować aktywność wydzielniczą
4. Uwalnianie serotoniny przez komórki endokrynne jelit, co może być stymulowane przez zwiększone rozdęcie jelit, aktywujące szlak wydzielania jonu chlorkowego
Inne źródła to mediatory chemiczne jelitowego układu nerwowego (acetylocholina, naczynioaktywny polipeptyd jelitowy, substancja P), które aktywują wydzielanie płynu o dużej zawartości jonów chlorkowych.
Ciśnienie śródjelitowe, w części bliższej do miejsca niedrożności, stopniowo zwiększa się z powodu kumulacji płynu i gazu. Zastój limfatyczny i zastój krwi w naczyniach włosowatych występują, kiedy ciśnienie wewnątrz światła osiąga 3o mm Hg; przepływ żylny jest zagrożony, jeśli ciśnienie osiąga 50 mm Hg. Krążenie tętnicze nie jest zakłócone, a ciśnienie hydrostatyczne zwiększa się w łożysku naczyniowym, powodując przejście płynów do przestrzeni międzykomórkowej i obrzęk ściany jelita. Ostatecznie płyn przechodzi nie tylko do światła jelita, lecz także na zewnątrz do jamy otrzewnowej. W przypadku ciśnienia 44 mm Hg, część jelita może być tak uciśnięta, że krew zostaje wypchnięta z naczyń włosowatych jelita do połączeń tętniczo-żylnych. Krążenie w śluzówce i podśluzówce jest uszkodzone, zmniejsza się zużycie tlenu, dochodzi do przecieku tętniczo-żylnego, co prowadzi do niedotlenienia śluzówki. W miejscu niedrożności może dojść do martwicy całej grubości ściany jelita. Brak pasażu jelitowego prowadzi do namnażania bakterii. Jeśli z powodu rozdęcia i niedotlenienia doszło do uszkodzenia bariery śluzówkowej w obrębie jelita, może wzrosnąć przepuszczalność oraz przemieszczanie się bakterii i wchłanianie toksyn do krążenia ogólnoustrojowego lub do jamy otrzewnowej.
Rozszerzenie światła jelita powoduje zwiększoną aktywność elektryczną mięśniówki w części bliższej od niedrożności. Wraz z upływem czasu występowania niedrożności, wiązki wzmożonej aktywności elektrycznej mięśniówki, które przesuwają się dystalnie, są przerywane przez okresy braku aktywności ruchowej. Zwiększona aktywność bioelektryczna w części bliższej niedrożności może być związana z działaniem układu cholinergicznego, natomiast hamowanie potencjału jest przypuszczalnie związane ze szlakiem niecholinergicznym noradrenergicznym.
Duże ciała obce wywierają ciśnienie na ścianę jelita. Dochodzi do zatrzymania krążenia żylnego i obrzęku, a co za tym idzie zaburzeń przepływu krwi, owrzodzeń, martwicy i perforacji.
Niedrożności całkowite umiejscowione w części bliższej dają objawy bardziej ostre i poważniejsze, co zwiększa prawdopodobieństwo odwodnienia, zaburzeń równowagi elektrolitowej i wstrząsu. Niedrożności proksymalne powodują uporczywe wymioty, brak wydzielania żołądkowego, zaburzenia elektrolitowe, a także odwodnienie. Duże objętości wydzielin i spożytego pokarmu nie mają kontaktu ze śluzówką jelita, co uniemożliwia ich wchłonięcie. Głównym powodem śmiertelności związanej z niedrożnością górnych części jelita cienkiego jest poważna i szybko postępująca hipowolemia. Nieleczone psy z całkowitą niedrożnością w górnej części jelita zazwyczaj umierają w ciągu 3-4 dni. Niedrożność części dalszej lub niższych odcinków jelit powoduje kwasicę metaboliczna o różnym nasileniu. Objawy kliniczne niedrożności w części dalszej lub niedrożności niecałkowitej mogą być podstępne, niejasnym, przerywanym okresem jadłowstrętu, apatią, biegunką, a czasami wymiotami trwającymi kilka dni lub tygodni. Objawy są związane z zakłóconym trawieniem i zaburzonym wchłanianiem substancji odżywczych. Biegunka spowodowana jest różnym działaniem osmotycznym niewchłoniętych substancji w świetle jelita oraz aktywnością wydzielniczą enterocytów. U tych zwierząt zazwyczaj obserwuje się zmniejszoną masę ciała, ale mogą one przeżyć ponad 3 tygodnie , jeśli mają stały dostęp do wody. Powodem śmierci w wyniku całkowitej niedrożności części dalszej są utrata płynów i toksemia związane z proliferacją bakterii.
Wiele obiektów może przyjmować ułożenie podłużne, w tym sznurek, nitka, nić dentystyczna, pończocha, ubranie, worek, plastyk, taśma z kasety. Część obiektu zazwyczaj zahacza się w okolicy podstawy języka (koty) lub odźwiernika (psy), a część przedostaje się do jelita. Pod wpływem ruchów perystaltycznych przesuwających ciało obce do jelit, zostaje ono otoczone przez jelito, co prowadzi do częściowej lub całkowitej niedrożności. Podłużne ciała obce mogą wywoływać podobne objawy. Początkowo powodują częściową lub całkowitą niedrożność, ale objawy kliniczne mogą się zmieniać. Wraz z upływem czasu, kiedy ciało obce znajduje się w jelicie, fala perystaltyczna powoduje jego naprężenie, przecięcie śluzówki, uszkodzenie brzegu krezkowego jelita i zapalenie otrzewnej. Perforacje występują w różnych miejscach, co przyczynia się do wysokiej śmiertelności. U niektórych zwierząt z linearnym ciałem obcym dochodzi jednocześnie do wgłobienia.
Badanie podmiotowe.
Stan zwierzęcia w momencie badania oraz objawy kliniczna zależą od umiejscowienia, stopnia, a także czasu trwania niedrożności oraz od integralności naczyniowej miejsca objętego zmianą. Ostry początek polegający na wymiotach i jadłowstręcie jest najczęstszą przyczyną wizyty właścicieli w lecznicy weterynaryjnej. Czasami obserwuje się depresję, biegunkę, a także ból brzucha. Często właściciele widzą, jak zwierzę połyka ciało obce. W przypadku niedrożności części bliższej układu pokarmowego widoczne są obfite wymioty, w razie niedrożności części dalszej, wymioty są zazwyczaj przejściowe. Zwierzę może nie wydalać kału labo częstość oddawania kału może być zmniejszona, a czasami widoczna jest krew w stolcu. Biegunka najczęściej występuje u zwierząt z częściową niedrożnością.
Badania przedmiotowe.
W badaniu przedmiotowym stwierdza się:
· powiększenie jamy brzusznej,
· biegunkę,
· ból brzucha,
· nieprawidłową postawę,
· wstrząs.
Zwierzęta z niedrożnością wyższych części układu pokarmowego mogą być poważnie odwodnione, a te z niedrożnością dolnych częścią mogą być chude. W badaniu palpacyjnym jamy brzusznej mogą być wyczuwalne pofałdowane pętle jelit, guz uformowany ze skupiska jelit; obserwuje się także reakcję bólową na dotyk. Podłużne ciała obce czasami są widoczne dookoła podstawy języka; sedacja / znieczulenie są często konieczne do pełnego zbadania tej okolicy, aby wykryć cienki sznurek lub nitkę. Ból brzucha jest częstym objawem, jeśli podłużne ciało obce spowodowało sfałdowanie jelit. Osłuchiwanie jamy brzusznej może potwierdzić brak aktywności perystaltycznej lub ciszę związaną z niedrożnością jelita.
Rozpoznanie różnicowe.
W rozpoznaniu różnicowym należy wziąć pod uwagę wszystkie inne przyczyny niedrożności jelit:
· wgłobienie,
· zapętlenie jelit lub skręt,
· uwięźnięcie jelita,
· zrosty,
· zwężenia,
· ropnie,
· ziarniniaki,
· krwiaki,
· nowotwory,
· wrodzone zniekształcenia.
Fizjologiczna niedrożność jelita może być związana z chorobami zapalnymi, np. parwowirusem, zapaleniem otrzewnej, a także zapaleniem trzustki.
Powikłania.
Wczesne rozpoznanie ciała obcego w obrębie jelit i dobrze wykonania operacja chirurgiczna zapobiegają powikłaniom takim jak:
· martwica jelita,
· perforacja,
· wyciek,
· rozejście się brzegów rany,
· zapalenie otrzewnej,
· wstrząs endotoksyczny,
· zwężenie jelita.
Ryzyko wycieku z połączenia jelit jest większe, kiedy jest związane z ciałem obcym, gdy pacjent jest wyniszczony i ma hipoalbuminemię. Ryzyko zapalenia otrzewnej i śmierci jest dużo wyższe, jeśli w badaniach radiologicznych wykonanych przed operacją stwierdzono obecność gazu w jamie brzusznej. Usunięcie dużego fragmentu jelita może doprowadzić do zespołu krótkiego jelita i powoduje, że rokowanie jest ostrożne.
Rokowanie
Rokowanie jest dobre, jeśli nie doszło do zapalenia otrzewnej i nadmiernego wycięcia części jelit. Rokowanie w przypadku niepodjęcia leczenia chirurgicznego jest ostrożne; zejście następuje z powodu wstrząsu hipowolemicznego lub endotoksycznego, posocznicy, zapalenia otrzewnej lub głodzenia.
