Spośród wszystkich chorób zakaźnych lisów dwie są najniebezpieczniejsze – zakaźne zapalenie mózgu i rdzenia oraz nosówka. Obie powodują padnięcie dużej liczby zwierząt, długo utrzymują się na fermie i trudno je zwalczyć.
Zakaźne zapalenie mózgu i rdzenia jest wywołane przez wirusy, które atakują układ nerwowy, zwłaszcza mózg. Stwierdzono, że druga choroba, do niedawna opisywana osobno, choroba Rubartha, zwana też zakaźnym zapaleniem wątroby, jest wywoływana przez tego samego wirusa, który czasem usadawia się w wątrobie.
Chorują zarówno lisy, jak i psy; jedne mogą zakażać drugie. Część lisów jest tak odporna, że mimo zakażenia nie choruje, ale tak samo jak zwierzęta chore wydala zarazki z moczem i może zakażać inne zwierzęta. Chorobę najczęściej sprowadza się z nowymi, chorymi już zwierzętami lub jeśli na fermę dostają się chore psy. Zwierzę może także zarazić się przy transporcie w klatkach, w których uprzednio znajdował się chory lis. Chorobę przenosi się przy przesadzaniu zwierząt z klatek do klatek bez uprzedniego odkażenia, przeprowadzając masowe przeglądy, czyszczenie uszu, tatuowanie, licencję (dlatego po stwierdzeniu choroby aż do czasu wyleczenia wszystkich zwierząt należy wszelkie masowe zabiegi wykonywać bardzo ostrożnie), a także przy karmieniu z niemytych misek. Zarazki mogą także przenieść osoby obsługujące zwierzęta. Rozpowszechniony zwyczaj skarmiania w okresie skórowania mięsa lisów również ułatwia wybuch choroby.
Czasem trudno ustalić, skąd dostały się zarazki na fermę. Choroba w postaci utajonej może występować na fermie przez kilka lat, nie dając znać o sobie i dopiero przy osłabieniu lisów w czasie wykotów, upałów, deszczowej pory albo wskutek niedożywienia niespodziewanie wybucha. Należy więc do chorób oportunistycznych. Zawsze jednak najbardziej wrażliwe są 1-3 miesięczne zwierzęta. Lisy w wieku powyżej 1 roku chorują rzadko. Nie chorują też od razu wszystkie zwierzęta. Zależnie od ostrości przebiegu choroby pada 10-50% zwierząt.
Objawy choroby mogą być bardzo różne i różnie silnie wyrażone, tak że na początku nawet doświadczonemu lekarzowi weterynarii trudno jest ustalić przyczynę padnięcia lisów. Charakterystyczną cechą tej choroby jest występowanie jej na jednej fermie przez wiele lat, przy czym rokrocznie pada pewna liczba zwierząt, a co 3 – 4 lata lisy padają masowo. Najczęściej chorują zwierzęta młode 1-4 miesięczne. Wieczorem zwierzę jest jeszcze pozornie zdrowe, zjada swoją porcję karmy, a rano znajduje się je martwe lub nie mogące się poruszać, bardzo osłabione. Często u zwierzęcia takiego występują napady drgawek, każdy hałas czy poruszenie wywołuje nowy atak i bezwolne przebieranie łapami. Pysk ma ono często zaśliniony i z trudem oddycha. Ataki trwają 3-5 minut, po czym następuje uspokojenie i zwierzę zapada jakby w sen. Ataki takie powtarzają się kilka razy dziennie i wreszcie wyczerpane zwierzę pada.
U sztuk bardziej odpornych nie występują ataki nerwowe. Chore zwierzęta początkowo stają się tylko bardziej senne i mniej jedzą, a później występuje u nich biegunka, oczy są zaropiałe, a wypływ z nosa zasychając utrudnia oddech. Początkowo zwierzęta padają nagle, przeważnie w nocy, nie występują u nich żadne objawy choroby lub występują ataki drgawek; później po 3-4 tygodniach, u chorych zwierząt zmniejsza się tylko apetyt i występuje biegunka, a w kącikach ust gromadzi się ropa.
Chore lisy należy umieścić osobno i karmić z osobnych, tylko dla tych zwierząt przeznaczonych misek. Odosobnienie konieczne jest z dwóch powodów: po pierwsze, żeby sztuki chore nie zakażały swymi wydzielinami chorych, a po drugie dlatego, że lisy z reguły zjadają padłe zwierzęta i w ten sposób też się zakażają. Wszystkie miski trzeba codziennie gotować. Teren fermy należy wysypać wapnem, a klatki po padłych zwierzętach opalić płomieniem lampy do lutowania. Jeżeli chore zwierzę rokuje jeszcze nadzieję wyleczenia, można wstrzykiwać mu domięśniowo surowicę przeciw zakaźnemu zapaleniu mózgu i rdzenia. Najpewniejszym jednak sposobem zlikwidowania choroby jest szczepienie wszystkich zwierząt specjalną przeciw tej chorobie szczepionką.
Wszystkie nowo sprowadzone na fermę zwierzęta powinny być przez dwa tygodnie oddzielnie trzymane i dopiero po upływie tego czasu, jeżeli nie stwierdzi się u nich żadnych podejrzanych objawów, mogą być umieszczone razem.
Na fermie jeśli już raz wystąpiła choroba, przez następne dwa lata należy co roku w okresie lipiec-sierpień zaszczepić wszystkie młode zwierzęta. Jeszcze lepiej jest przy kupnie zwierząt żądać świadectwa ich zdrowia wystawionego przez miejscowego lekarza weterynarii.
Agata Grudzień
studentka III roku medycyny weterynaryjnej
