Karmy lecznicze to z reguły gotowe produkty, przeznaczone do wspomagania leczenie przy określonych wskazaniach. Stosuje się je zawsze zgodnie z zaleceniami lekarza weterynarii, gdyż działają korzystnie tylko przy dokładnym rozpoznaniu. Handlowe karmy lecznicze mają standaryzowany skład, dostosowany do określonego stanu chorobowego i można je przechowywać dłużej niż karmy sporządzone w domu. Należy brać pod uwagę koszty, gdyż karmy lecznicze są sporządzane wg specjalnych receptur, co powoduje, że są one droższe niż karmy zwykłe.
Karmy lecznicze sporządzone w domu według właściwej receptury nadają się oczywiście do wspomagania leczenia. Przy przygotowywaniu własnych diet pojawiają się problemy związane z niewielkimi ilościami, które są potrzebne tylko dla jednego psa, ze znacznym nakładem pracy, z rozdrabnianiem, mieszaniem i konserwowaniem, ograniczoną trwałością oraz z niedostateczną akceptacją przez zwierzęta.
Otyłość.
Otyłość to przekroczenie prawidłowej masy ciała o ok. 15-20%. To zaburzenie jest bardzo rozpowszechnione i stanowi podstawę wielu chorób. Zmniejszenie masy mięśniowej i izolująca pokrywa tłuszczowa powodują obniżenie zapotrzebowania bytowego, do czego u starych psów dołącza się wyraźne ograniczenie ruchu. Należy także uwzględnić predyspozycje rasowe. U psów takich ras jak greyhound, whippet, doberman i seter obserwuje się mniejsze skłonności do otłuszczania niż u bokserów, bulterierów, jamników i spanieli. Ruch i trening odgrywają oczywiście znaczną rolę.
Ocena stopnia otłuszczenia nie jest łatwa, gdyż należy uwzględnić konstytucję, wielkość i typ zwierzęcia. Warstwę tłuszczu na żebrach i w okolicach podbrzusza można jednak dobrze omacać i ocenić. Żebra, a szczególnie ich krawędzie powinny być zawsze dobrze wyczuwalne przez skórę i niewielką warstwę tłuszczu.
Otyłe zwierzęta, podobnie jak ludzie z nadwagą, żyją krócej. Brak jest jednak dokładnych badań statystycznych. Oczywiste przy nadwadze jest obciążenie stawów i więzadeł. U otyłych psów często występują zaniki powierzchni stawowych, zapalenia stawów, wady postawy i wypadnięcie krążka międzykręgowego.
Otłuszczone zwierzęta mają większe zapotrzebowanie na tlen i znacznie obniżoną wydolność oddechową, co sprawia, że szybko się męczą. Otłuszczenie powoduje także poważne podwyższenie ciśnienia krwi, które normalizuje się w miarę zmniejszania masy ciała. Wysokie ciśnienie krwi wywołuje wiele wtórnych chorób serca, nerek i naczyń.
Serce otyłych psów, osłabione wskutek braku treningu i otłuszczenia, musi zaopatrzyć w krew mocno zwiększoną masę ciała. Przerost i rozszerzenie serca (niewydolność) obserwuje się coraz częściej, zwłaszcza przy okresowych przeciążeniach.
Wątroba otyłych psów jest najczęściej intensywnie stłuszczona, jaj wydolność jest więc silnie ograniczona. Brak jest jednak ukierunkowanych badań dotyczących wpływu tego stanu na przemianę materii.
U psów z nadwagą znacznie częściej występuje cukrzyca. W odniesieniu do ludzi dysponujemy wiarygodnymi danymi statystycznymi, natomiast nie ma dokładnych badań u psów. Przyczyną wzmożonego występowania cukrzycy u otyłych psów jest w uproszczeniu wzrost zawartości wolnych kwasów tłuszczowych we krwi wskutek otłuszczenia. Równolegle spada zużycie glukozy. Insulina obniża uwalnianie tłuszczów zapasowych, dlatego po dłuższym czasie powstaje pewna niewrażliwość na insulinę. Zwiększone stężenie insuliny wzmaga znów tworzenie tłuszczu i obniża spalanie glukozy. W zaawansowanym stadium pojawia się zjawisko nadwrażliwości trzustki na glukozę, co ostatecznie doprowadza do hiperglikemii.
Zaburzenia płodności na tle otłuszczenia pojawiają się u psów dopiero przy znacznej nadwadze. Stale spotyka się opisy trudnych porodów, powodowanych otłuszczeniem kanału rodnego zwierzęcia, ale w rzeczywistości brak jest danych na ten temat.
Na wzmiankę zasługuje także podwyższone ryzyko przy zabiegach operacyjnych (ryzyko zaburzeń krążenia przy znieczuleniach, obniżona odporność m utrudnione pooperacyjne procesy gojenia). Ogólnie przyjmuje się, że przy 10 % nadwadze mówimy o rozpoczynającej się otyłości, nadwagę wynoszącą 20 % określamy jako jawną otyłość. Nadmierne odkładanie tłuszczu wiąże się z redukcją zawartości wody w organizmie. Dynamika otłuszczona przebiega dwustopniowo:
a) kumulacja tłuszczu na tle nadmiaru energii (faza dynamiczna)
b) utrzymanie stopnia otłuszczania wskutek niedostatecznego ruchu i zwiększonej izolacji skóry.
Przy sporządzaniu karm w domu należy wybierać produkty ubogie w energię, chętnie spożywane.
Białko:
Składniki balastowe:
Tego typu diety początkowo należy podawać zwierzętom zmieszane z innymi karmami, gdyż najczęściej nie są one chętnie zjadane.
Zaopatrzenie na kwas linolowy pokrywa podawanie oleju słonecznikowego lub podobnego. Alternatywą może być całkowite wstrzymanie podawania pokarmów, przy czym możliwa do osiągnięcia redukcja masy ciała wynosi 4-7% w okresie tygodnia. „Dieta zerowa” powinna być zawsze przeprowadzana pod kontrolą lekarza weterynarii. Próby zwiększenia zużycia energii przez wymuszony ruch są wskazane jedynie u zwierząt, które zniosą zwiększone obciążenie.
Zaburzenia trawienia.
Objawiają się w postaci upośledzonego enzymatycznego rozkładu, obniżonego wchłaniania substancji odżywczych oraz zmienionego wydalania kału.
Zaburzenia trawienia żołądkowego mogą się przejawiać jako nieprawidłowe fermentowanie, rozszerzenie żołądka, wzdęcie lub wymioty. Nieprawidłowo przebiegające przemiany fermentacyjne mogą być następstwem niewłaściwego składu karmy lub niedostatecznej higieny żywieniowej, ale nie można wykluczyć niewydolnego trawienia żołądkowego. Nagromadzenie gazów i rozszerzenie żołądka w wyniku zwiększonego namnożenia drobnoustrojów lub nadmiaru cukru w karmie obawiamy się zwłaszcza u dogów (niebezpieczeństwo skrętu żołądka). Choroby, którym towarzyszą biegunki, będące następstwem błędów żywieniowych spotyka się u psów bardzo często.
Ważnymi przyczynami są:
W takich warunkach osłabieniu ulega trawienie w jelicie cienkim, a następnie pojawia się dysbakterioza z namnożeniem innych niż E. coli szczepów bakteryjnych i intensywnym fermentowaniem niestrawionych składników pokarmowych w jelicie grubym. Może to prowadzić do fermentacyjnej lub gnilnej niestrawności oraz do podrażnienia i osmotycznej biegunki z oddawaniem wodnistego, cuchnącego kału. Wskazana jest redukcja fermentujących komponentów i skrupulatne przestrzeganie higieny żywienia, aby uniknąć zaburzeń flory bakteryjnej jelit, ewentualnie głodówka ze swobodnym dostępem do wody. Karma o wysokiej strawności zmniejsza przypływ do jelita grubego substancji podatnych na procesy fermentacyjne, a niektóre składniki włókniste obniżają procesy przemiany materii drobnoustrojów w jelicie grubym, mają bowiem właściwości buforujące. Ulegają one powolnemu rozkładowi przez drobnoustroje, tak że mogą być zalecane przy biegunce fermentacyjnej z „kwaśnym kałem”. Przy biegunce należy w miarę możliwości ograniczyć doustne podawanie antybiotyków.
Biegunki na tle błędów żywieniowych mogą być także wywołane przez hydroksylowe kwasy tłuszczowe. Powstają one w jelitach w wyniku hydroksylowania wolnych kwasów tłuszczowych przez drobnoustroje. W rezultacie dochodzi do biegunki na tle sekrecyjnym. Trawienie tłuszczu jest w tych okolicznościach zaburzone. Uzasadnione jest wtedy podawanie diet ubogich w tłuszcze i o wysokiej strawności.
Przewlekła biegunka uszkadza na długi czas błonę śluzową mikrokosmków. Następstwem może być niedobór zawartych w tej błonie dwusacharydaz, co może prowadzić do obniżenia strawności i transportu dwusacharydów do dalszych odcinków przewodu pokarmowego oraz zaburzeń fermentacyjnych. Nagromadzenie lotnych kwasów tłuszczowych, a nawet mleczanów może prowadzić do biegunki osmotycznej.
Dieta o wysokiej strawności, niezawierająca laktozy, ani sacharozy, może w okresie pobiegunkowym wspomagać procesy regeneracyjne.
Zapobieganie biegunkom powinno polegać na odpowiedniej adaptacji i prawidłowym doborze karmy. Zaparć można unikać, stosując produkty regulujące funkcje jelit. Przy zaburzeniach trawienia dietetyczne działanie mają: kleik ryżowy, gotowane ziemniaki, wysokowartościowe mięso i twaróg (ewentualnie gotowane jaja).
Alergie pokarmowe.
Alergie (uczulenia) pokarmowe psów objawiają się najczęściej w postaci chorób skóry i pokrzywki, ale mogą także mieć postać nawrotowych biegunek, a czasami chorób układu oddechowego i nerwowego. Alergie pokarmowe bywają wrodzone lub nabyte. Trwają z reguły całe życie. Alergie nabyte mogą wystąpić nagle, nawet wówczas, gdy psy otrzymują tę samą karę, którą przez całe lata zjadały i dobrze tolerowały. Alergiom skórnym towarzyszy umiarkowany lub silny świąd. Podawanie glikokortykosteroidów może przytłumić objawy, ale nie jest w stanie doprowadzić do wyleczenia. Dwu- lub trzydniowa głodówka może przynieść poprawę.
Czynnik wywołujący alergie pokarmowe jest najczęściej zawarty w karmach gotowych, które przez określony czas były podawane zwierzętom. Jako alergen może działać bardzo wiele różnych karm. Mięso wołowe i mleko SA prawdopodobnie częstymi przyczynami. Także takie pokarmy jak mięso wieprzowe i końskie, drób, jaja, ryby i grzyby mogą wywołać stany alergiczne. Zamiana jednej gotowej karmy na inną przynosi pozytywny rezultat tylko wówczas, gdy jako alergen działa rzadko uzywany, pojedynczy składnik karmy.
Choroby wątroby.
Leczenie stanów patologicznych wątroby można skutecznie wspomagać odpowiednim żywieniem. Przy ustalaniu diety należy się kierować objawami. Przede wszystkim trzeba odciążyć sekrecję żółci, glukoneogenezę, syntezę mocznika i lipidów, a także usprawnić odtruwanie wątroby.
Przy obniżonym wytwarzaniu żółci wskazane są substancje wspierające procesy emulgacyjne, a niedobory tzw. lipotropowych substancji można wyrównać przez dostarczanie choliny. Przy wątrobie zastoinowej, wodobrzuszu i marskości zaleca się wprowadzenie diet ubogich w sód. Przy zaburzeniach gospodarki białkowej – niedostatecznej syntezie mocznika, hiperammonemii (nadmierne stężenie amoniaku), hepatoencefalopatii – należy stosować diety wysokowartościowe biologicznie, ale o niskiej zawartości białka, jak też dążyć do zakwaszenia treści okrężnicy. Należy unikać produktów bogatych w puryny. Dodatek substancji balastowych, takich jak celuloza, lignina, a częściowo także keratyna, przyspiesza przechodzenie treści pokarmowej przez jelito grube. Uboczne produkty młynarskie, jak otręby, są przeciwwskazane, gdyż obniżają trawienie i sprzyjają gromadzeniu w jelicie produktów końcowych drobnoustrojowej przemiany materii.
Choroby nerek.
Diety nerkowe, niskobiałkowe, o zawartości 14-17 % białka surowego, czasem o niższej zawartości, są bardzo niechętnie zjadane. Cierpliwe przyzwyczajenie odgrywa istotną rolę i prowadzi do długotrwałego sukcesu. Przy bardzo wysokich zawartościach mocznika w osoczu należy podawać zwierzętom ściśle niskobiałkową dietę o zawartości poniżej 12% białka surowego w suchej masie.
Należy wziąć pod uwagę dodatkowe czynniki, jak: białkomocz, fosfatemię, nerkową utratę rozpuszczalnych w wodzie witamin, skłonność do kwasicy, anemię, a także ewentualną niewydolność nerkowego przetwarzania witaminy D do jej aktywnej postaci. Należy przestrzegać, podobnie jak przy prawie wszystkich dietach, odpowiedniego rozkładu posiłków w ciągu dnia.
