Herpeswirus kotów typu 1 (FHV-1)

FHV-1 składa się z kapsydu i otoczki; jego średnica wynosi 130-190 nm. Wirion jest zbudowany z ponad 20 strukturalnych białek, 6 z nich stanowią glikoproteiny. Genom tworzy dwuniciowe DNA. Masa cząsteczkowa białek strukturalnych jest podobna jak u innych herpeswirusów. Otoczka ma duże znaczenie dla zakaźności wirusa. Przeciwciała przeciwko FHV-1 nie reagują krzyżowo z herpeswirusami innych gatunków zwierząt z wyjątkiem herpeswirusów psów.

Znane dzisiaj szczepy FHV-1 są bardzo podobne immunologicznie. Poszczególne Izolaty różnią się jednak pod względem zjadliwości. W hodowli komórek FHV-1 powoduje efekt cytotopatyczny: w ciągu 24 godzin od zakażenia komórki zaokrąglają się, załamują światło i oddzielają się od powierzchni płytki, na której są hodowane. Zarówno w hodowli komórek, jak i preparatach histologicznych z narządów można wykazać ciałka wtrętowe. Najwyższe miana wirusów w hodowli komórek obserwowane są 3 dni po zakażeniu. W środowisku zewnętrznym FHV-1 jest umiarkowanie stabilny. W stanie wysuszonym przy 4 stopniach Celsjusza jest zakaźny miesiącami, przy 15 stopniach jednak mniej niż 24 godziny. Jest szybko inaktywowany przez rozpuszczalniki organiczne (eter, chloroform) i środki odkażające, które są w stanie rozpuścić lipidową otoczkę wirusa.

Patogeneza.

Przy zakażeniu FHV-1 wyróżnia się postać pierwotną i przewlekłą, względnie lat entą. Jako pierwsze zakażeniu ulegają błony śluzowe jamy nosowej, gdzie wirus atakuje komórki nabłonka. Stamtąd zakażenie może się szerzyć na błony śluzowe gardła, spojówek i górnych dróg oddechowych. Wyjątkowo dochodzi do przejściowej wiremii. Na zakażenie szczególnie wrażliwe są kocięta poniżej 3 miesięcy i starsze zwierzęta w sytuacjach stresowych. Po 2 dniach od zakażenia doświadczalnego obserwuje się objawy kliniczne, które mogą trwać do 14 dni.

Po ustąpieniu objawów klinicznych ostrej fazy zakażenia znaczna część zwierząt pozostaje bezobjawowymi siewcami lub rozwija się u nich zakażenie latentne. W przeciwieństwie do kalciwirusów FHV-1 nie jest wydalany stale, lecz okresowo. Tylko u niewielu zwierząt (20%) wirus jest całkowicie wyeliminowany. Za pomocą hodowli komórkowych i reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR) wykazano, że zakażenie latentne dotyczy tkanek głowy, szczególnie jednak zwoju nerwu trójdzielnego, nerwu wzrokowego oraz rogówki. Niekiedy zakażone latentne FHV-1 mogą być ślinianki i gruczoły łzowe, móżdżek i spojówki. Do reaktywacji tego zakażenia dochodzi wskutek miejscowego lub ogólnego leczenia przez kilka dni glikortykosteroidami oraz stresu wywołanego przede wszystkim zmianami otoczenia. Reaktywację zakażenia latentnego obserwowano również w związku z porodem i laktacją. Mało prawdopodobne jest zakażenie wewnątrzmaciczne, przypuszczalnie dlatego, że FHV-1 bardzo rzadko prowadzi do wiremii.

Objawy kliniczne i przebieg.

Najczęstszym następstwem zakażenia FHV-1 jest zapalenie błony śluzowej jamy nosowej, objawiające się kichaniem i wypływem z nosa oraz zapalanie spojówek. Ta postać choroby dotyczy najczęściej kociąt pod koniec okresu ssania i w ciągu pierwszego tygodnia po odsadzeniu. Nie wszystkie kocięta z miotu chorują. Jedne wykazują ciężkie objawy,u innych są one słabo zaznaczone lub nie występują w ogóle. Na początku choroby obserwuje się surowiczy wypływ z nosa, później stopniowo staje się on śluzowo-ropny. Takie zwierzęta często mają trudności w oddychaniu. Objawy zanikają samoczynnie zazwyczaj w ciągu 10-14 dni. Niekiedy zakażenie rozszerza się na jamę ustną, gardło, zatoki nosowe, tchawicę i płuca. W takich przypadkach dochodzi często do wtórnych zakażeń bakteryjnych. Dopóki zakażenie jest ograniczone do jamy nosowej, zwierzęta wykazują tylko niewielką gorączkę i zachowują apetyt. Po zajęciu jamy ustnej, gardła, tchawicy i płuc pojawia się wysoka gorączka, której towarzyszy osowiałość i utrata łaknienia. U takich zwierząt zakażenie może doprowadzić do śmierci.

U starszych kotów może dojść do nawracających zapaleń jamy nosowej. Zdarza się to szczególnie w hodowlach lub schroniskach dla zwierząt, gdzie koty zostają ponownie zakażone przez osobniki z ostrą postacią zapalenia. Ponowne wystąpienie choroby może również wynikać z reaktywacji zakażenia latentnego. Powracające zapalenie jamy nosowej przebiegają z reguły łagodniej niż zakażenia pierwotne. Niekiedy z zakażenia pierwotnego rozwija się przewlekłe zapalenia zatok, związane przede wszystkim z wtórnymi zakażeniami bakteryjnymi.

Zakażenia FHV-1 dotyczy często spojówek. Objawia się początkowo surowiczym, później ropnym wypływem z oczu, zaczerwienieniem i obrzękiem spojówek, wrażliwością na światło. Łagodne zapalenia spojówek i jamy nosowej mogą utrzymywać się tygodniami, przy czym stan ogólny zwierząt nie jest poważnie zaburzony. Zakażenie FHV-1 prowadzi nierzadko do powstania bolesnych owrzodzeń na rogówce, które mogą się pogłębiać i prowadzić do jej perforacji.

W nowszych badaniach, w których małe próby tkanek ze spojówek lub rogówki badano techniką PCR w kierunku występowania DNA wirusa FHV-1, dodatni wynik stwierdzono u prawie 50% zwierząt z zapaleniem spojówek, 15% zdrowych kotów prywatnych właścicieli i 30% zwierząt bez objawów klinicznych ze schronisk dla zwierząt. Po doświadczalnych zakażeniach FHV-1 obserwowano ronienia. W warunkach naturalnych rzadko występuje wiremia i zakażenie wewnątrzmaciczne, dlatego ronienia traktuje się jako nieswoiste następstwa zakażenia FHV-1.

Już 30 lat temu opisano zakażenie FHV-1 u nowo narodzonych kociąt. Zwierzęta wkrótce po urodzeniu wykazywały trudności w oddychaniu i padały po kilku dniach. Badania nad przyczynami upadków kociąt w wieku od 1 do 18 dni, przeprowadzone w Instytucie Patologii Weterynaryjnej w Zurychu, wykazały zakażenie FHV-1 w mniej niż 5% przypadków. Stosunkowo mała częstotliwość zakażeń FHV-1 u kociąt może być rezultatem m.in. powszechnych obecnie szczepień u kotek.

Reakcja immunologiczna.

Po ustąpieniu objawów klinicznych koty są odporne na ponowne zakażenie FHV-1 lub reakcję zakażenia latentnego przez mniej więcej 5 miesięcy. U odpornych zwierząt można z reguły wykazać wysokie miano przeciwciał neutralizujących wirus (VN). Same przeciwciała nie stanowią jednak miarodajnego wskaźnika stanu odporności. Kocięta z wysokim mianem przeciwciał przeciwko FHV-1 udało się doświadczalnie zakazić, podczas gdy inne zwierzęta z tego samego miotu z niskim mianem przeciwciał lub ich zupełnym brakiem nie ulegały zakażeniu. Obserwacje te można wyjaśnić w ten sposób, że obok odporności humoralnej ważną funkcję pełnią także mechanizmy odporności komórkowej oraz cytokiny. Niewiele jednak wiadomo dotychczas o tych mechanizmach.

Badania laboratoryjne.

Przy każdej chorobie, której towarzyszy kichanie, ślinienie i łzawienie, należy wziąć pod uwagę zakażenie FHV-1. Już od wielu lat możliwe jest wykazanie wirusa w wymazach z nosa, spojówek lub gardła za pomocą hodowli komórek. W specjalnych przypadkach można wykorzystać technikę PCR. W porównaniu z hodowlą komórkową cechuje się ona większą czułością i krótszym czasem wykonania, a jej koszt jest podobny. Wartość diagnostyczna PCR jest jednak ograniczona, ponieważ wirus występuje latentne u wielu zdrowych kotów.

Przy zakażeniu FHV-1 – inaczej niż przy większości chorób wirusowych – prawie nie występuje leukopenia, niemniej jednak określenie liczby leukocytów i obrazu krwi może być pomocne. Przy [pierwotnych zakażeniach FHV-1 obserwuje się zazwyczaj podwyższenie liczby leukocytów do 30 000/l, przy czym zwiększa się przede wszystkim liczba granulocytów obojętnochłonnych. W przypadku dłużej trwających zakażeń dochodzi również do niedokrwistości.

Epidemiologia.

Zakażenie następuje głównie przez kontakt bezpośredni (używanie wspólnych misek, kichanie, wzajemne wylizywanie się). Wydaje się, że rzadkie zakażenie kropelkowe drogą aerogenną są rzadkie. Zakażenia FHV-1 obserwuje się przede wszystkim tam, gdzie na małej powierzchni jest utrzymywanych wiele kotów lub kiedy koty są narażone na stres związany z niekorzystnymi warunkami środowiska. Dotyczy to szczególnie schronisk zwierząt, większych skupisk kotów i niekiedy hodowli. Zakażenie FHV-1 rzadko występuje u kotów utrzymywanych pojedynczo i w zamknięciu. Kocięta mogą się zakażać od matki, jeśli dojdzie u niej do reaktywacji zakażenia latentnego wskutek stresu porodowego i / lub wysokiej laktacji. Ważnym rezerwuarem wirusa są także bezobjawowi siewcy w różnym wieku.

Zakażenia FHV-1 są spotykane na całym świecie, nie tylko u kotów domowych, ale również u dzikich lwów w Afryce Wschodniej oraz u żbików. Nie ma aktualnych badań dotyczących częstotliwości występowania zakażeń latentnych FHV-1 w Europie. Na podstawie wcześniejszych obserwacji przeprowadzonych w Europie i Australii można przyjąć, że ponad połowa całkowitej populacji kotów jest zakażona latentnie.

Objawy anatomopatologiczne.

Koty padłe wskutek zakażenia FHV-1 są odwodnione, wychudzone, ze śluzowo-ropną wydzieliną pokrywającą błony śluzowe nosa i oczu. W błonie śluzowej jamy nosowej i małżowin nosowych występują ogniska martwicy. Gardło i krtań wykazują często cechy zapalenia. Węzły chłonne głowy i szyi oraz migdałki są z reguły powiększone. W płucach obserwuje się jedynie ogniska zapalne, w oskrzelikach znajduje się wysięk. W badaniu histopatologicznym zwracają uwagę ciałka wtrętowe w komórkach nabłonka trzeciej powieki, języka, małżowin nosowych, nagłośni, tchawicy i sąsiadujących narządów.

Szczepienia.

Od połowy lat siedemdziesiątych stosuje się inaktywowane i atentowane szczepionki. W większości przypadków są to szczepionki skojarzone. Większość z nich podaje się podskórnie lub domięśniowo, nieliczne donosowo.

Zastosowanie szczepionki podskórnie lub domięśniowo stymuluje pojawienie się dobrej odporności ogólnej, ale słabszej miejscowej. Parenteralne uodparnianie nie chroni przed zakażeniem – także przed zakażeniem latentnym – zwierzęta szczepione mają jednak znacznie niższe miano wydalanego wirusa. Szczepionki do stosowanie parenteralnego nie mogą być w żadnym przypadku stosowane donosowo, ponieważ stopień atentacji zwartego w nich wirusa nie jest wysoki. W nowszych pracach opisani doświadczenia polegające na usunięciu wirusowi szczepionkowemu sekwencji niektórych genów. Osiągnięto przez to dalsze osłabienie zjadliwości wirusa przy zachowanej immunogenności. Pierwsze szczepienie młodych zwierząt powinno nastąpić w 9. Tygodniu życia lub później, szczepienie przypominające – po trzech tygodniach.

Szczepionka przeciwko FHV-1 wraz ze szczepionkami przeciwko parwowirusowom i kalciwirusom należy do tzw. zestawu szczepionek niezbędnych, które powinny być stosowane u wszystkich młodych kotów, przynajmniej jako szczepienie podstawowe. W badaniu przeprowadzonym na Uniwersytecie Cornell wykazano, że prawidłowo wykonane szczepienie podstawowe indukuje pojawienie się odporności chronionej, która utrzymuje się przez co najmniej 3 lata. Szczepionki stosowane w Europie zapewniają prawdopodobnie podobną ochronę. Niemniej jednak w warunkach terenowych po szczepieniu podstawowym zaleca się coroczne szczepienie zwierząt do wieku 3 lat, potem co 2- 3 lata. W zwierząt, które nie wychodzą na zewnątrz, można powiększyć odstępy między szczepieniami, ponieważ ryzyko ekspozycji jest znacznie mniejsze.

Inne metody zapobiegania zakażeniom.

Jeśli zakażenie FHV-1 wystąpi w hodowli kotów, należy liczyć się z tym, że większość zwierząt po przebytej chorobie pozostanie zakażona latentnie i będzie okresowo wydalała wirus. Bezpośrednie wykazanie FHV-1 często nie jest możliwe, dlatego okresowych siewców trzeba wykryć pośrednio. Kota, której kocięta regularnie wykazują objawy zakażenia FHV-1 w 5. – 7. tygodniu życia, jest prawdopodobnie siewcą. W hodowli z powracającymi zakażeniami FHV-1 zaleca się rewakcynację wszystkich ciężarnych kotek na 1-4 tygodnie przez porodem. Oprócz tego kocięta od matek podejrzanych o okresowe Siewstwo muszą być odsadzone w wieku 4-5 tygodni i odseparowane od zwierząt podejrzanych, aż od 15. tygodnia życia wytworzy się odporność poszczepienna. Należy również rozważyć wykluczenie z rozrodu kotek, które są okresowymi siewcami, i usuniecie ich z danej populacji.

Umieszczenie kotów w schronisku, a zwłaszcza w klinice dla zwierząt i związana z tym sytuacja stresowa są czynnikami sprzyjającymi zakażeniu. Niebezpieczeństwo zakażenia może być zmniejszone przez utrzymywanie wysokiej higieny, ograniczenie bezpośredniego kontaktu między zwierzętami, oddzielenia klatek ścianami, zachowanie co najmniej 1,5 metrowego odstępu między rzędami klatek i odkażanie klatek przed ponownym ich zasiedlaniem. W schroniskach należy unikać nadmiernego stłoczenia zwierząt i zadbać o dobre wietrzenie.

Leczenie.

Leczenie przyczynowe zakażenia FHV-1 nie jest znane. Leki przeciwwirusowe, jak acyklowir, okazały się u kotów nieskuteczne i w dodatku toksyczne. Przy zapaleniu rogówki w wyniku zakażenia FHV-1 dobre rezultaty daje miejscowe podawanie leków oftalmologicznych o działaniu przeciwwirusowym. Leczenie ogólne obejmuje nawadnianie, mechaniczne oczyszczanie górnych dróg oddechowych oraz zwalczanie antybiotykami wtórnych zakażeń bakteryjnych. Istotna dla procesu zdrowienia jest intensywna troskliwa pielęgnacja.




Zgodnie z ustawą z 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 94 Nr 24 poz. 83, sprost.: Dz. U. 94 Nr 43 poz. 170) oraz zmianami z dnia 9.05.2007 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 662) za naruszenie praw własności poprzez kopiowanie, powielanie i rozpowszechnianie przedstawionych na stronach Veterynaria.pl, Vetforum.pl, Sklep.Veterynaria.pl treści bez zgody właściciela grozi grzywna oraz kara pozbawienia wolności od 6 m-cy do lat 5 (art. 115.1).