Farmakologia w okulistyce, Cz. 3

Środki hiperosmotyczne

Środek działający hiperosmotycznie zwiększa stężenie osmotyczne krwi odcierającej do oka przy zastosowaniu ogólnoustrojowym lub filmu łzowego przy zastosowaniu miejscowym. Bariera krew-oko oraz nabłonek rogówki nie pozwalają na przedostanie się tych środków do cieczy wodnistej i ciała szklistego, a powstały gradient ciśnienia osmotycznego powoduje odpływ wody z oka do układu naczyniowego lub łez. Ogólnoustrojowe zastosowanie środków osmotycznych powoduje więc zmniejszenie objętości ciała szklistego. To z kolei wyzwala spadek ciśnienia śródocznego w sposób bezpośredni i przez cofnięcie soczewki, co zmniejsza blok źreniczny i zwiększa odpływ cieczy wodnistej przez kat tęczówkowo-rogówkowy i szczeliny rzęskowe. Najczęściej stosowanym lekiem działającym systemowo jest mannitol. Inne środki osmotyczne, takie jak:
•    mocznik,
•     glicerol,
•     izosorbid
przystały być wykorzystywane, ponieważ obniżały IOP, powodowały martwicę tkanek w przypadku wynaczynienia leku lub wymioty. 

Leki wpływające na autonomiczny układ nerwowy.

Wiele ważnych środków diagnostycznych i leków stosowanych w okulistyce działa na struktury oka unerwione przez układ autonomiczny. Mogą one wzmacniać lub osłabiać impuls nerwowy na wiele różnych sposobów. Efekty działania tych leków wykorzystywane w okulistyce to:
•    rozszerzenie źrenicy,
•     skurcz źrenicy,
•    porażenie mięśnia rzęskowego,
•     skurcz ciała rzęskowego. 

Farmakologiczne rozszerzenie źrenicy można uzyskać poprzez porażenie jej mięśnia zwieracza albo stymulację mięśnia rozwieracza źrenicy, podczas gdy zwężenie źrenicy można uzyskać przez stymulację mięśnia zwieracza źrenicy lub porażenia rozwieracza.

 Istnieją jednak różnice gatunkowe: tęczówka ptaków i gadów składa się głównie z włókien mięśniowych prążkowanych. Aby uzyskać rozszerzenie źrenicy, należy podać jednocześnie leki blokujące zakończenia mięśniowo-nerwowe w mięśniach szkieletowych. Leki parasympatykolityczne stosowane u ssaków, takie jak atropina czy tropikamid słabo działają u ptaków i gadów.

Środki parasympatykolityczne

Atropina.
Atropina jest lekiem o działaniu parasympatykolitycznym używanym jako mydriatyk i środek porażający mięsień rzęskowy w leczeniu zapalenia przedniej błony naczyniowej oka. W przypadku tego schorzenia rozszerzenie źrenicy ogranicza prawdopodobieństwo tworzenia się zrostów tylnych, a cykloplegia zmniejsza ból związany ze skurczem ciała rzęskowego. Rozszerzenie źrenicy wywołane przez atropinę może być wzmocnione przez podanie środka o działaniu sympatykomimetycznym. Sympatykomimetyki nie doprowadzają jednak do utrwalenia cykloplegii i w związku z tym nie działają analgetycznie. Czas działania atropiny może wynosić kilka dni u niektórych psów i kotów, a u koni jest dłuższy i trwa nawet dłużej niż tydzień. 

Informacje gatunkowo specyficzne dotyczące stosowania atropiny: 

1)    Konie, którym podaje się atropinę miejscowo, powinny być starannie obserwowane pod kątem objawów kolki.

2)    W surowicy niektórych królików występuje enzym esteraza atropinowa, odpowiedzialna za zmniejszenie efektów działania leku u tych osobników.

3)    Paradoksalnie, roztwór atropiny podany do jamy ustnej lub dostający się tam przez przewód nosowo-łzowy wywołuje ślinotok z powodu gorzkiego smaku. Efekt ten jest silniejszy w przypadku podania leku w postaci kropli niż maści i może być mocno kłopotliwy dla kotów.

Tropikamid.
Tropikamid jest szybko działającym środkiem parasympatykolitycznym o krótkim czasie działania, używanym do rozszerzenia źrenicy w badaniu wnętrza oka. Stosuje się go również po zabiegach chirurgicznych, kiedy przedłużone rozszerzenie źrenicy może być przeciwwskazane w związku z ryzykiem powstania jaskry. 

Inhibitory anhydrazy węglanowej.
Enzym anhydraza węglanowa znajduje się w nabłonku ciała rzęskowego i jest częściowo odpowiedzialny za wytwarzanie cieczy wodnistej. Inhibitory anhydrazy węglanowej ograniczają produkcję cieczy wodnistej o około 50% i w ten sposób obniżają IOP. 

W okulistyce weterynaryjnej służą do leczenia ostrych przypadków jaskry oraz do jej długotrwałej kontroli u niektórych pacjentów. W przypadku podania systemowego leki te hamują też działanie anhydrazy węglanowej w nabłonku nerkowym, co może wywołać łagodną diurezę.

Z kolei inne diuretyki nie obniżają znacząco wytwarzania cieczy wodnistej i nie powinny być w tym celu stosowane. Choć zwykle diureza powodowana przez leki omawianej grupy nie ma znaczenia klinicznego, ogólnoustrojowe podawanie inhibitorów anhydrazy węglanowej może wywołać inne objawy niepożądane, takie jak:
•    kwasica metaboliczna,
•     zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
•     zwiększenie utraty potasu z moczem.

W przypadku wystąpienia tych objawów ubocznych u konkretnego pacjenta zaprzestanie podawania leku powoduje ich szybkie ustąpienie, a inny lek z tej grupy może okazać się lepiej tolerowany. Inhibitory anhydrazy węglanowej stosowane miejscowo nie mają związku z systemowymi objawami ubocznymi.

Analogi prostaglandyn.
•    latanoprost,
•    trawoprost,
•    bimatoprost,
•    unoprost
są syntetycznymi prostaglandynami opracowanymi w celu leczenia jaskry ludzi, lecz mają pewne zastosowanie u psów. Latanoprost silnie i skutecznie obniża IOP w jaskrze u psów i jest ważnym lekiem w nagłych przypadkach ostrej jaskry, w których właściwie całkowicie zastąpił pilokarpinę. Trawoprost znacząco obniża IOP. Analogi prostaglandyn są nieskuteczne w leczeniu jaskry kotów i koni. 

Środki znieczulające miejscowo. 

Powierzchniowe środki znieczulające są użyteczne do przeprowadzenia badania okulistycznego i mniejszych zabiegów chirurgicznych, lecz nigdy do celów leczniczych. 

Przy stosowaniu leków z tej grupy pamiętać należy o stosowaniu środków ostrożności: 

1)    Wszystkie anestetyki powierzchniowe hamują procesy tworzenia nabłonka rogówkowego i są toksyczne dla komórek nabłonkowych zdrowej rogówki. Powodują powstanie małych punktowych owrzodzeń w prawidłowej rogówce.

2)    Niektóre z nich są nadzwyczaj toksyczne ogólnoustrojowo i są gwałtownie wchłaniane po podaniu do worka spojówkowego.

3)    Niektóre anestetyki są antygenami i mogą wywołać reakcję nadwrażliwości.

4)    Nie należy w żadnym wypadku wydawać anestetyków miejscowych właścicielowi do samodzielnego stosowania.

5)    Środki znieczulające miejscowo zastosowane w przypadku chorego i bolesnego oka mogą znieść reakcje obronne i doprowadzić do dalszego uszkodzenia, a także same uszkadzają rogówkę.

6)    Anestetyki okulistyczne do stosowania powierzchniowego nie są odpowiednie do wstrzykiwań.

Preparaty zastępujące łzy.

Preparaty zawierające sztuczne łzy są stosowane, jeżeli zaburzona jest prawidłowa ilość lub skład wydzielanych łez, gdy zachodzi zwiększona utrata łez drogą parowania oraz w niektórych przypadkach pierwotnej patologii rogówki. Środki zastępują działanie łez i nie należy ich mylić ze środkami pobudzającymi wydzielanie łez. 

Wytwarzanie endogennych łez jest zawsze korzystniejsze od preparatów zawierających „sztuczne łzy”. Roztwory wodne nie są odpowiednimi zamiennikami łez, ponieważ nie mają zdolność przylegania do lipofilnego nabłonka rogówki i są szybko eliminowane z oka. Ponadto rozcieńczają one endogenny film łzowy, a środki konserwujące obecne w większości z nich mogą wywołać zapalenie lub wpłynąć na pogorszenie pierwotnego stanu chorobowego. Dlatego roztwory wodne muszą być zmodyfikowane przez dodanie środków, które zwiększają ich przyleganie do nabłonka rogówki i / lub zwiększają lepkość preparatu. 

W prawidłowym przedrogówkowym filmie łzowym funkcję tę pełnią cząsteczki mukopolisacharydu pochodzące z części mucynowej filmu łzowego, które mają jednocześnie wiązania hydrofilne jak i lipofilne. Roztwory zmodyfikowane w ten sposób pozostają dłużej na powierzchni oka i wywołują poczucie większego komfortu, mają też lepsze właściwości zabezpieczające przez wysychaniem niż tradycyjne roztwory soli fizjologicznej.

Wskazania do stosowania preparatów zastępujących łzy:
•    leczenie suchego zapalenia rogówki i spojówki,
•    leczenie keratopatii narażennej,
•    u pacjentów z nieprawidłowym czasem przerwania filmu łzowego,
•    podczas znieczulenia ogólnego i po zabiegu w celu zapobieżenia wysychaniu rogówki i spojówek,
•    jako lubrykant,
•     pomocniczo przy refraktometrii,
•     jako środek amortyzujący przy gonioskopii i elektroretinografii,
•    jako rozpuszczalnik do roztworów niektórych leków okulistycznych,
•    u pacjentów z pierwotnymi chorobami rogówki, jak martwak rogówki u kotów lub powierzchowne punktowe zapalenie rogówki. 


Bibliografia:
„Okulistyka weterynaryjna Slatera”