Choroby układu oddechowego występują u kotów stosunkowo często i nierzadko prowadzą do śmierci. Wyróżnia się ostre i przewlekłe choroby zakaźne o nasileniu od lekkiego do ciężkiego oraz choroby niezakaźne. Niezwykle ważne jest dokładnie postępowanie rozpoznawcze, utrudniają je jednak ograniczone objawy kliniczne. Choroby pierwotne niezwiązane z układem oddechowym także mogą objawiać się zaburzeniami oddychania.
Rozpoznanie.
Główne zadanie układu oddechowego polega na wysyceniu krwi tlenem oraz regulacji równowagi kwasowo – zasadowej przez wydalanie CO2. Na układ oddechowy wpływają także choroby serca, niedokrwistości, wstrząs i kwasica, mogące prowadzić do kompensacyjnych zmian oddychania. Dlatego w celu uniknięcia błędów w rozpoznawaniu ważne jest dokładnie badanie kliniczne z uwzględnieniem wszystkich możliwych narządów i układów.
Lokalizację uszkodzeń układu oddechowego ułatwia ustalenie objawów ze strony układu oddechowego. Na przykład kichanie jest z reguły objawem chorób nosa. Duszność wdechowa ze świstami oddechowymi lub bez świstów wskazuje na choroby górnych dróg oddechowych lub jamy opłucnej. Z kolei duszność wydechowa jest zazwyczaj związana z chorobą dolnych dróg oddechowych, szczególnie oskrzeli.
Badanie radiologiczne dostarcza informacji o każdym odcinku dróg oddechowych. Dla uzyskania użytecznych diagnostycznie zdjęć RTG konieczne jest farmakologiczne unieruchomienie kota, o ile nie występują ku temu przeciwwskazania. Nozdrza najlepiej uwidocznić przez zastosowanie kasety włożonej do jamy ustnej, gdyż nie dochodzi wtedy do nakładania się obrazu żuchwy.
Dla zobrazowania dolnych dróg oddechowych konieczne jest wykonanie zdjęć RTG w projekcji boczno – bocznej i brzuszno- grzbietowej w czasie wdechu. Jeżeli podejrzewa się obecność płynu w jamie opłucnej, lepiej zastosować projekcję grzbietowo-brzuszną niż brzuszno-grzebietową. Takie koty nie powinny być obracane celem wykonania zdjęć lewo- i prawostronnych, ponieważ powoduje to zapadanie się płuc, co może gwałtownie pogorszyć stan pacjenta. W przypadku duszności wydechowej zaleca się wykonywanie zdjęć w fazie wydechu, by stwierdzić, czy na proces chorobowy nie nakładają się zmiany rozedmowe.
Badanie ultrasonograficzne klatki piersiowej, pomimo jego nieprzydatności w badaniu tkanek wypełnionych powietrzem, pozwala uzyskać informację o jamie opłucnej praz zagęszczeniach w tkankach miękkich klatki piersiowej. Ultrasonografia jest szczególnie wskazana w przypadkach ostrych ze względu na nieinwazyjność. W rękach doświadczonej osoby bardzo ułatwia biopsje cienkoigłowe. W celu pobrania próbek do badań mikrobiologicznych i histopatologicznych z miejsc trudno dostępnych trzeba zastosować specjalne techniki diagnostyczne:
Choroby nosa.
W obrębie nozdrzy stwierdza się głównie owrzodzenia mogące być objawem zakażenia kalciwirusem lub kontaktu z chemikaliami drażniącymi skórę. W obu przypadkach może dojść do tworzenia owrzodzeń w jamie ustnej, szczególnie na języku. W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić raka płaskonabłonkowego – najczęstszy nowotwór nosa, występujący głownie u starszych kotów z niepigmentowanym lusterkiem nosa, poddawanych nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne. Wczesnymi objawami są zaczerwienienie skóry i tworzenie strupiastych owrzodzeń (zapalenie skóry wywołane światłem słonecznym). W przypadku braku leczenia może dojść do zezłośliwienia zmian i rozwoju miejscowo inwazyjnego, ale niedającego przerzutów raka płaskonabłonkowego.
Rozpoznanie opiera się na objawach, wywiadzie i badaniu histopatologicznym. W stadium początkowym zapalenie skóry wywołane światłem słonecznym może reagować na leczenie zachowawcze obejmujące zmniejszenie ekspozycji na światło słoneczne i stosowanie środków chroniących przed promieniowaniem UV. W przypadku raka płaskonabłonkowego konieczne jest radykalne postępowanie lecznicze, tzn. należy wziąć pod uwagę leczenie chirurgiczne. Skuteczne są także:
Zdecydowanie rzadszymi chorobami nosa są choroby autoimmunologiczne, grzybice, idiopatyczna utrata pigmentu i hiperpigmentacja nosa u rudych kotów. Zwężenie nozdrzy, spotykane często u brachycefalicznych ras psów, u kotów występuje rzadko. Istnieją doniesienia o przypadkach u kotów perskich z wyraźnymi szmerami oddechowymi. Zwężenia leczy się operacyjnie.
Choroby jamy nosowej.
Zapalenie błony śluzowej występuje u kotów stosunkowo często. Rola wirusów i Bordatella bronchiseptica jako czynnika etiologicznego została już omówiona. Choroby zatok obocznych nosa rzadko są samodzielnymi jednostkami chorobowymi, częściej bywają skutkiem rozprzestrzeniania procesu z jamy nosowej. Stan ten zwyczajowo określany jest jako zapalenie błony śluzowej nosa, lecz bardziej właściwa byłaby nazwa zapalenie błony śluzowej i zatok.
Typowymi objawami klinicznymi są:
W ciężkich przypadkach wypływ jest niekiedy podbarwiony krwią. Mogą się dołączyć:
Zazwyczaj łatwo zlokalizować chorobę na podstawie objawów klinicznych. Stany chorobowe jamy nosa stwarzają jednak duże trudności w diagnostyce różnicowej ze względu na ograniczony dostęp do jamy nosowej, nieliczne objawy kliniczne i dużą liczbę czynników uszkadzających. Objawy kliniczne i wywiad mają często duże znaczenie diagnostyczne. Polipy nosogardzieli i wady rozwojowe są charakterystyczne dla młodych kotów, podczas gdy procesy nowotworowe i choroby zębów występują raczej u starszych zwierząt. Ostre, krótkotrwałe stany chorobowe są często wywołane przez kalciwirusy i herpeswirusy, szczególnie gdy brak danych z wywiadu o przeprowadzonych szczepieniach lub gdy z wywiadu wynika, że kot miał kontakt ze zwierzętami o podobnych objawach.
W każdym wypadku wskazane jest dokładne badanie kliniczne. Musi obejmować oględziny:
Oczy należy skontrolować pod kątem występowania zapalenia spojówek i rogówki. Polipom nosogardzieli często towarzyszy zapalenie ucha środkowego, prowadzące do zaburzeń funkcji nerwów twarzowych i zespołu Hornera. Wypływ z nosa klasyfikuje się w zależności od lokalizacji, rodzaju i obecności krwi.
W przypadku stanów przewlekłych należy zastosować inne metody diagnostyczne u kota poddanego znieczuleniu. Uzyskane dane o zaawansowaniu, lokalizacji i rodzaju procesu chorobowego mogą być użyteczne w poznaniu etiologii, leczeniu i rokowaniu. Badaniem RTG trzeba objąć jamę nosową, zatoki oboczne nosa oraz puszki bębenkowe. Bezpośrednie badanie jamy nosowej umożliwia rynoskopia, którą wykonuje się od strony otworów nosowych za pomocą otoskopu lub sztywnego artroskopu, ewentualnie od strony nosogardzieli giętkim bronchoskopem pediatrycznym. Ponieważ jama nosowa jest trudno dostępna, opracowano techniki pozyskiwania materiału do badań cytologicznych i bakteriologicznych – płukanie jamy nosowej i wymazy. Materiału do badania histopatologicznego dostarcza biopsja lub wypłukiwanie.
Bakteryjne zapalenie błony śluzowej nosa i idiopatyczne zapalenie błony śluzowej nosa oraz zatok obocznych.
Pierwotne zapalenie błony śluzowej nosa jest u kotów prawdopodobnie rzadkie, z wyjątkiem Bordatella bronchoseptica. W większości przypadków- niezależnie od pierwotnego czynnika uszkadzającego – są to wtórne zakażenia drobnoustrojami oportunistycznymi wpływającymi na obraz kliniczny choroby. Leczenie zakażeń wtórnych powoduje złagodzenie objawów, powrót do zdrowia jest jednak niepełny lub tylko czasowy, jeżeli nadal istnieje pierwotna przyczyna choroby.
Ustalenie choroby pierwotnej jest niekiedy niemożliwe. Przypadki idiopatycznego przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok, objawiające się przewlekłym katarem, są zazwyczaj końcowym stadium ciężkiego wirusowego zapalenia błony śluzowej nosa. Do rozległych zmian błony śluzowej i małżowin, stwarzających predyspozycję do powstania przewlekłego procesu zapalnego, prowadzą przede wszystkim zakażenia FHV.
Rozpoznanie ustala się przez wykluczenie innych przyczyn. Radiologicznie stwierdza się:
Wyniki badania cytologicznego wypłuczyn z nosa są nieswoiste, z reguły znajduje się granulocyty obojętnochłonne w różnych stadiach zwyrodnienia, zawierające sfagocytowane bakterie. Wyniki badania bakteriologicznego są zmienne, zazwyczaj przeważają bakterie tlenowe. Wyniki izolacji wirusa należy traktować z dużą ostrożnością.
Częste są wyniki fałszywie dodatnie, ponieważ zakażenie FHV jest dość rozpowszechnione u kotów i może dojść do reaktywacji wydalania wirusa bez objawów klinicznych. Uzyskuje się również wyniki fałszywie ujemne, spowodowane przerywanym wydalaniem herpeswirusów. Pacjentów należy także poddać badaniu w kierunku zakażenia FeLV oraz FIV, pomimo że znaczenie tych wirusów w idiopatycznym zapaleniu błony śluzowej nosa oraz zatok obocznych nie zostało wyjaśnione.
Po ustaleniu rozpoznania należy zwalczać zakażenie do czasu ustąpienia objawów klinicznych. Antybiotykoterapia powinna opierać się na wynikach antybiogramu i badania bakteriologicznego. W przypadku ich braku trzeba przez 3-6 tygodni stosować antybiotyki o szerokim zakresie stosowania. Środki mukolityczne, np. bromheksyna, łagodzą objawy kliniczne. Niestety u sporej liczby pacjentów powrót do zdrowia jest niepełny i/lub czasowy. Opisano techniki chirurgicznego usuwania zmienionych tkanek celem zlikwidowania niedrożności jamy nosowej i ułatwienia spływu wydzieliny. Niekiedy stosuje się zamknięcie zatok obocznych autogennym przeszczepem tkanki tłuszczowej. Ze względu na złą tolerancję tkanek metoda ta jest wykorzystywana tylko w przypadkach bardzo ciężkich, opornych na leczenie.
CDN.
