Badanie czaszki i kręgosłupa.
Czaszka.
Zwraca się uwagę na wysklepienie i symetrię czaszki zarówno przy oglądaniu z boku, jak i z góry oraz ewentualne ślady urazów mechanicznych.
Uszkodzenia w postaci otarć skóry, zwłaszcza łuku jarzmowego i brwiowego, grzebienia twarzowego, spotyka się u koni często w przypadkach:
• chorób morzyskowych,
• mięśniochwatu porażennego,
• w zapaleniach opon mózgowych i mózgu,
• gdy zwierzę uderza głową o przeszkody – w okresie podniecenia,
• czynniki mechaniczne wywołujące rany skóry i złamania kości czaszki prowadzą również do urazu mózgu.
Omacywaniem można wykazać podwyższenie ciepłoty okryw czaszki w przypadkach toczącego się zapalenia opon mózgowych i mózgu lub miejscowego zapalenia skóry. Wrażliwość na ucisk w okolicy kości skaliste stwierdza się w zapaleniach ucha wewnętrznego, czasem kołowacizny, w której poza tym może wystąpić ścieńczenie i podatność na ucisk kości czaszki. Ponadto omacywaniem można stwierdzić zamknięte urazy czaszki bez przerwania ciągłości skóry.
Opukiwaniem w urazach czaszki stwierdza się również zwiększoną wrażliwość. Ponadto z uwagi na możliwość przeniesienia się procesy ropnego do jamy czaszki z zatok przynosowych należy je dokładnie zbadać, za pomocą ogólnie stosowanych metod internistycznych.
Kręgosłup.
Oglądając kręgosłup, zwraca się uwagę na jego prawidłową budowę oraz linię. Odchylenia od normy mogą się pojawić w różnych odcinkach, np. w postaci kręczu szyi, w którym następuje nieprawidłowe ustawienie głowy i szyi. Głowa skierowana jest wówczas na bok i do góry. Może to być:
1. Kręcz szyi wrodzony na skutek wad wrodzonych,
2. Kurczowy kręcz szyi:
• u drobiu w chorobie Newcastle,
• awitaminozie E,
• po złamania lub zwichnięciach kręgów szyjnych (niekiedy w związku ze zmianami gruźliczymi w trzonie kręgu szyjnego bydła),
• w wadach rozwojowych u bydła, np. ectopia cordis.
Lordoza
polega na łukowatym wygięciu kręgosłupa szczególnie w odcinku lędźwiowym do dołu, wygięcie w przeciwnym kierunku nazywa się zgarbienie, karpiowatym ustawieniem, kifozą.
Skrzywienie kręgosłupa do boku nieraz w kształcie litery S określa się mianem skoliozy. Może to skrzywienie być zwrócone na stronę zdrową, co znane jest u ludzi w zapaleniu nerwu kulszowego, a również pojawić się przy bólach nerki.
Skurcz mięśni kręgosłupa, a głównie odcinka szyjnego i odgięcie głowy ku tyłowi spostrzega się w:
• napadach tężyczkowych,
• zmianach zapalanych na podstawie czaszki,
• tężcu,
• zapaleniach opon rdzeniowych i rdzenia,
• zapaleniu stawów kręgowych,
• do rzadkości należy ten objaw w dyskopatii.
Garb powstaje po uszkodzeniu kręgów, zwykle w następstwie zmian gruźliczych.
Bolesność przy omacywaniu kręgosłupa stwierdza się w załamaniach kręgów, wówczas zwykle oprócz reakcji na ból występuje trzeszczenie oraz porażenia poszczególnych splotów nerwowych i czucia skórnego.
Badanie czucia i narządów zmysłowych.
Badanie czucia skórnego.
U dużych zwierząt gospodarskich można ten rodzaj czucia do pewnego stopnia określić już przy oglądaniu zewnętrznych powłok ciała, obserwując reakcję zwierzęcia na niepokojące je owady.
Przy oględzinach udaje się stwierdzić świąd skóry, częsty w chorobach pasożytniczych lub wyprysku, a ponadto spaczenie czucia (parasthesia) objawiające się wylizywaniem aż do krwi niektórych części skóry, w przebiegu choroby Aujeszkiego, wścieklizny, zatrucia talem.
Podstawą badania czucia skórnego są próby lekkiego nakłuwania odpowiednich miejsc igłą i sposób reagowania na to zwierzęcia za pomocą odruchowych skurczów mięśni danego obszaru. Reakcje te mogą być wzmożone przy nadwrażliwości czuciowej, obniżone lub mogą nie wystąpić.
Obniżone czucie skórne lub jego zanik występuje przy uszkodzeniu nerwów obwodowych lub dróg czuciowych w rdzeniu kręgowym. Miejscowe znieczulenia określa się na podstawie znajomości topografii unerwienia obszarów skóry. Obniżone czucie skórne oprócz wspomnianych przypadków spostrzega się w chorobach ośrodkowego układu nerwowego, np. w zapaleniach opon mózgowych i mózgu zwłaszcza w okresie otępienia lub w wodogłowiu. Silne zmęczenie, stan daleko posuniętego wyniszczenia w przebiegu różnych długotrwałych chorób również powodują obniżenie czucia skórnego.
Nadmierna pobudliwość na dotyk (ukłucia) łączy się często ze zwiększoną reakcją na ból i występuje przy niezupełnym uszkodzeniu nerwów obwodowych lub ich jąder w związku z toczącymi się zapaleniami, np. w zapaleniu wielonerwowym w zarazie stadniczej, w uszkodzeniu buńczuka końskiego (pas nadmiernej wrażliwości na dotyk okalający pole pełnego znieczulenia skóry w okolicy ogona i odbytu).
Badanie czucia głębokiego.
Czucie głębokie, tzw. proprioreceptywne, zależy od pobudzeń zakończeń czuciowych w:
• mięśniach,
• więzadłach,
• ścięgnach,
• stawach,
• kościach.
Od właściwej pobudliwości owych zakończeń i ich przekazywania bodźców do ośrodkowego układu nerwowego zależy napięcie mięśni oraz postawa ciała, a ponadto sprawność ruchowa. W związku z tym bada się przez oglądanie postawę zwierzęcia, którą samo przyjmuje, np. koń dotknięty wodogłowiem może stać w bezruchu ze skrzyżowanymi kończynami przednimi, opuszczoną głową… a oprócz tego sztucznie ustawia się zwierzę w niewygodnej pozycji i bada się jego oddziaływanie. Przy obniżonym czuciu głębokim zwierzę nie zmienia wspomnianej niewygodnej postawy, nie reaguje na nadeptanie koronki lub wpychanie palca do małżowiny usznej. Taki stan spostrzec można w:
• zapaleniu opon mózgowych i mózgu,
• wodogłowiu,
• uszkodzeniu dróg czuciowych w rdzeniu kręgowym.
Badanie narządów zmysłów.
Ten rodzaj badania napotyka u zwierząt na duże trudności.
Narząd wzroku bada się dość uproszczonymi metodami. Stwierdzenie, czy jest zachowane widzenie, odbywa się m.in. za pomocą ustawienia przeszkód i naprowadzanie na nie zwierząt i obserwowania, w jaki sposób pokonują one te przeszkody i omijają. Stosuje się również próbę grożenia i bada się reakcję obronną zwierzęcia oraz odruch źreniczny. Brak reakcji na światło obserwuje się w:
• uszkodzeniach siatkówki,
• ciężkiej awitaminozie A,
• uszkodzeniu dróg wzrokowych,
• uszkodzeniu ośrodka korowego.
Nierówność źrenic występuje we wściekliźnie, w różnego rodzaju porażeniu opuszkowym, a oprócz tego w zapaleniach mózgu ze zmianami w opuszce. Niewidzenie często towarzyszy zapaleniu opon mózgowych i mózgu.
Narząd powonienia można badać obserwowanie reakcji zwierzęcia na zbliżanie z różnej odległości oddziałującej zapachowo karmy. Najlepiej przy tym zasłonić zwierzęciu oczy. Przytępione powonienie stwierdza się w przewlekłych i ostrych nieżytach nosa powstałych na różnym tle oraz w chorobach opon mózgowych i mózgu.
Słuch również sprawdza się przy zasłoniętych oczach zwierzęcia, zwracając uwagę na jego reagowanie na głos właściciela, na charakterystyczne trzaskanie biczem, itp. Upośledzenie słuchu stwierdza się:
• w zapaleniach ucha wewnętrznego,
• zapaleniach ucha środkowego,
• po zapaleniu opon mózgowych i mózgu.
Nadwrażliwość słuchową spostrzega się we wściekliźnie, a u kotów oprócz pewnego podniecenia tego rodzaju nadwrażliwość występuje przy zatruciu morfiną.
Zwykle osłabienie słuchu wywołane przez uszkodzenia nerwu ślimakowego występuje łącznie podobnymi zmianami w nerwie przedsionkowym, a następstwem tego jest zaburzenie równowagi.
Badanie zwierząt w ruchu.
Badanie obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego na podstawie zachowania się zwierzęcia w czasie ruchu można przeprowadzić przez oglądanie na wolnym wybiegu lub przy oprowadzaniu zwierzęcia przez człowieka. Przy wolnym poruszaniu się zwierzęcia łatwo jest zauważyć ruchy przymusowe, wykonywane często w chorobach mózgu, oraz niezborności ruchowe – zarówno pochodzenia ośrodkowego, jak i obwodowego. Jak wiadomo, każdy prawidłowy ruch zwierzęcia zależy od sprawnie działających zespołów odruchowych i wszelkie odchylenia od normy muszą być sprawdzone, a mianowicie, które odcinki owych łuków odruchowych zostały naruszone lub, czy owe odstępstwa od normy nie zostały wywołane przez choroby układu kostno-mięśniowego.
Całkowity bark ruchu (akinesis) pewnych grup mięśni, a w związku z tym m.in. paraliż odpowiednich kończyn, określa się mianem porażenia. Przy obniżonej zdolności ruchowej występuje stan nazywany bezwładem (paresis). Porażenie występuje przy uszkodzeniu obwodowego nerwu lub dróg w ośrodkowym układzie nerwowym. Zwykle stan taki dotyczy jednej lub obu kończyn oraz pewnych mięśni przy porażeniu nerwów czaszkowych.
Porażenie obu tylnych kończyn lub przednich kończyn nazywa się paraplegią lub paraparesis. Monoplegie, tj. porażenie np. jednej kończyny w następstwie zmian w mózgu, są obserwowane tylko u ludzi. Monoplegie u zwierząt są pochodzenia obwodowego. Porażenie jednej połowy ciała nazywa się hemiplegią, stan ten również częściej spostrzega się u ludzi, np. po wylewach do mózgu.
Porażenie kurczowe tylnych kończyn niejednokrotnie występuje u psa jako powikłanie po nosówce. Zwierzę przy silnie napiętych mięśniach trzyma tylne kończyny podciągnięte pod tułów, natomiast w porażeniach wiotkich, w których mięśnie wykazują obniżone napięcie, kończyny tylne są ułożone bezwładnie do tyłu i zwierzę posuwając się do przodu wlecze je jak ogon rybi.
Niezborność ruchów, w zależności od umiejscowienia się przyczyny sprowadza odpowiedni zespół objawów.
Niezborność korowa objawia się brakiem pewnego ostatecznego wymodelowania ruchu. Zwierzę lekko zawadza o nierówności terenu, krok jest jakby ociężały.
Niezborność móżdżkowa jest to ciężkie zaburzenie ruchowe, polegające na pewnym braku przeciwdziałania sile bezwładności. Zwierzę porusza się na rozstawionych kończynach potykając się.
Ponadto w ruchu spostrzec można niezborność rdzeniową oraz niezborność z powodu uszkodzenia nerwów obwodowych.
CDN.
