Oględziny oka
Najpierw ogląda się oczy i oczodoły z odległości 1-3 m zwracając głównie uwagę na symetrię tej okolicy. Mogą tu być zaobserwowane zmiany, które przy oglądaniu z bliższej odległości są trudniej dostrzegalne, a których odkrycie jest uzależnione od porównania obu oczu zwierzęcia. Niewielkie zniekształcenia oczodołu lub nieznaczne odchylenia w ustawieniu szpary powiekowej mogą być niedostrzeżone, jeżeli patrzy się na jedno tylko oko. Jeżeli zmiany identyczne lub podobne występują na obu oczach, wątpliwości badającego rozstrzyga często porównanie okolicy zmienionej z okiem innego zdrowego zwierzęcia.
Tę część badania przeprowadza się z odległości 1m, gdy bada się małe zwierzę, a z odległości 3 m, gdy bada się duże. Uzupełnieniem oględzin jest omacywanie oczodołu i gałki ocznej przez skórę powiek.
Dotykiem można wykryć zmiany niedostrzegalne wzrokiem, np. małe zniekształcenia, wgłębienia ściany kostnej oczodołu, guzki, niewielkie obrzęki, zmiany w konsystencji tkanek itp.
Ta czynność powinna być wykonywana w końcu badania, zwłaszcza w przypadkach znacznej tkliwości, aby nie spowodować zadrażnienia, które może być przeszkodą w dalszym badaniu.
Dokładniejsze oględziny przeprowadza się z odległości 20-40 cm. Zwierzę ustawia się głową w kierunku światła. Światło sztuczne stosuje się wówczas, gdy jest niemożliwe badanie w pełnym świetle dziennym, Oględziny rozpoczyna się od badania powiek. Zwraca się uwagę na:
Następnie sprawdza się ustawienie rzęs i ich ilość, przy czym częściej stwierdza się brak rzęs niż nadmiar. Szczególnej obserwacji poddaje się brzeg powieki, który może być zawinięty do wewnątrz lub wywinięty na zewnątrz. Bezwłosa przestrzeń powieki między krawędzią tylną i przednią brzegu powieki jest silnie i równomiernie pigmentowana, posiada łagodne lśnienie, które nadaje jej wydzielina gruczołów Meiboma. Przy niezbyt zaawansowanym podwinięciu przestrzeń ta jest niewidoczna. Powiek przylega wówczas swą owłosioną częścią do rogówki lub też, gdy podwinięcie jest nieznaczne, zmienia się tylko kierunek ustawienia rzęs. Przy badaniu oka dokładnie trzeba oglądać jego kąt przyśrodkowy. Tu zbiera się ropa, ciała obce, pył zbity w błoniastą masę, tędy także wypływa wydzielina przy stanach zapalnych spojówki i rogówki znacząc swą drogę przepływu na skórze. Dłużej trwający i obfity wyciek powoduje powstawanie wyłysień, macerację skóry, sklejanie się włosów często znacznie poniżej przyśrodkowego kąta oka.
Długotrwały wyciek ropny lub śluzowo-ropny pozostawia również ślady na brzegach powiek. Są one przez długi czas po ustąpieniu podstawowych objawów zapalenia oczu zgrubiałe lub nawet silnie zaczerwienione, pokryte łuskowym nalotem. Takim stanom towarzyszy często brak pojedynczych rzęs.
Po obejrzeniu powiek przystępuje się do oględzin gałki ocznej, tj. tych jej części, które są widoczne bez zastosowania specjalnych przyrządów do badania oczu. Pobieżne oględziny gałki ocznej mogą być dokonane już we wstępnym badaniu z większej odległości. Znaczniejsze zmętnienia oraz zaburzenia w odbijaniu światła są widoczne z daleka. Gładka przezroczysta rogówka oka jest widoczna tylko dlatego, że odbija promienie świetlne. Oglądając oko z różnych kierunków kontroluje się zdolność odbijania promieni przez rogówkę. Powierzchnia rogówki pokryta gładkim nieuszkodzonym nabłonkiem lśni. Tam, gdzie nabłonek jest uszkodzony lub zniszczony na większej powierzchni, rogówka traci lśnienie. Nabłonek rogówki podminowany przez naciek też wykazuje zaburzenia połysku. Ubytki niewidoczne przy zwykłych oględzinach można dostrzec po wkropleniu do oka 1% roztworu fluoresceiny. Miejsce pozbawione nabłonka przyjmuje wówczas zabarwienie zielone, natomiast z gładkiej powierzchni rogówki barwnik spływa bez przeszkód. Zniekształcenia powierzchni rogówki mogą przybierać postać wyniosłości lub wgłębień pokrytych gładkim prawidłowym nabłonkiem. Wówczas zachowują one połysk, ale zniekształcają odbite obrazy.
Pomocniczym badaniem powierzchni rogówki jest keratoskopia. Metoda ta polega na oświetleniu powierzchni oka lusterkiem pokrytym rysunkiem koncentrycznie rozmieszczonych kół (keratoskop). Obraz tych kół umieszczonych na lusterku jest widoczny na rogówce. Odchylenia w rysunku świadczą o zniekształceniu powierzchni rogówki.
Przezroczystość rogówki umożliwia obserwowanie leżącej poza nią tęczówki. Ciemna tęczówka stanowi ekran, na którym lepiej uwidaczniają się nieznaczne zmętnienia rogówki. Lepiej jednak są one widoczne na ciemniejszym od tęczówki tle otworu źrenicznego. Dlatego ogląda się rogówkę tak, aby jak największa jej powierzchnia mogła być badana na tle źrenicy. Większe zmętnienia widać bez ekranu, jaki stanowi tęczówka lub źrenica, mniejsze trzeba oglądać z różnych kierunków, a więc na różnym tle. Bardzo drobne zmiany mogą być wykryte przy użyciu precyzyjnych aparatów optycznych. Do zwykłych badań wystarcza lupa. Dokładniejsze badania przeprowadza się za pomocą lampy szczelinowej. Badanie takie jest wskazane wówczas, gdy dostrzegalne zmiany w rogówce są zwiastunami mających nastąpić groźniejszych zniszczeń w oku. W jaskrze zmiany zwyrodnieniowe rogówki są widoczne na początku tzw. jaskry dokonanej, to jest stanu, w którym następuje całkowita utrata wzroku. Takie właśnie zmiany należy badać lampą szczelinową. Nie ma natomiast wskazań do badania zmętnień lub ubytków rogówki z zastosowaniem tej trudnej metody diagnostycznej.
Badanie komory przedniej oka
Komora przednia zawiera niewielką zupełnie przejrzystej cieczy wodnistej. Przy różnych schorzeniach oka, a zwłaszcza przy schorzeniach błony naczyniowej, płyn ten może zawierać znaczną domieszkę składników patologicznych stałych lub płynnych. Gromadzą się one zwykle w najniższej części komory, tworząc tam dość wyraźny poziom, ponad nim widoczna jest ciecz wodnista, która nie utraciła swych prawidłowych właściwości fizycznych. Przy ruchu głowy zmienia się położenie poziomu warstwy zmienionego płynu, a gwałtowne wstrząsy powodują chwilowe zmętnienie pozostałej zawartości komory. Ciecz wodnista może zmieniać zabarwienie. Jest ona szara, gdy zawiera krwinki białe, a różowa, po wykrwawieniach do komory. Zabarwienie cieczy zbliżone do koloru tęczówki powstaje, w niektórych postaciach zapalenia tej błony wtedy, kiedy tęczówka złuszcza się, a z jej warstwy powierzchownej odpadają strzępy o bardzo drobnych wymiarach tworząc gęstą zawiesinę. Stan taki utrzymuje się długo, strzępy opadają na dno komory i tam, razem z innymi składnikami patologicznymi cieczy wodnistej tworzą osad, jaki nierzadko wytwarza się w zapaleniach tęczówki. U dużych zwierząt często w przedniej komorze pasożytują nicienie. Są one widoczne w postaci cienkich, szarych, nitkowatych tworów rzadko pojedynczych, częściej zbitych w kłębek.
Ciała obce w komorze przedniej, dostające się tam przy perforujących zranieniach rogówki, leżą na dnie komory i nie zawsze są dobrze widoczne.
Badanie tęczówki
Przy oględzinach tęczówki gołym okiem, lecz bez użycia aparatów powiększających, zwraca się uwagę na zabarwienie i rysunek tęczówki. Stanom chorobowym tęczówki towarzyszy zwykle:
Zabarwienie tęczówki zmienia się zależnie od czasu trwania choroby i nasilenia jej procesu. W początkowym okresie zapalenia tęczówki barwa jej przejaśnia się – staje się ona jakby wyblakła. Zmiana barwy z niebieskiej na ciemną – granatową lub czarną świadczy o daleko posuniętym uszkodzeniu tkanek, graniczącym z martwicą. U koni zwraca się uwagę na ziarenka tęczówki, których kształt zaciera się lub zanikają one zupełnie przy silnym rozpulchnieniu tęczówki.
Badanie reakcji źrenicy na światło przeprowadza się przykrywając oczy kolejno dłonią, aby wywołać rozszerzenie źrenicy, a następnie po odsłonięciu oka obserwuje się odruch kurczenia się źrenicy i pomniejszenia otworu źrenicznego. Oko powinno być zasłonięte przez kilkadziesiąt sekund. Odruch zmniejszania otworu źrenicznego trwa u koni 10-15 sekund, lecz zaczyna się w kilka sekund po odsłonięciu oka. U psów reakcja przebiega podobnie, jednak czas kurczenia się źrenicy jest nieco krótszy niż u koni.
Badanie soczewki
Wiele zmian w soczewce można spostrzec bez stosowania optycznych przyrządów oftalmologicznych. Zwłaszcza łatwo dostrzegalne są znaczne zmętnienia soczewki. Mogą one wyglądać jak zadymienia lub są to intensywne, gęste, białawe, zmętnienia o niewyraźnych zwykle granicach. Rozległe zmętnienie obejmujące całą soczewkę nazywa się zaćmą. W zależności od intensywności zmętnienia soczewki może ona wyglądać jak szkło matowe lub też posiada marmurkowaty rysunek.
Próba Purkinje-Sansona
Brak soczewki w otworze źrenicznym można stwierdzić badając powstawanie w oku obrazów Purkinje-Sansona. Próba ta polega na otrzymywaniu odbicia obrazu światła na trzech powierzchniach układu optycznego oka. Pierwszy obraz powstaje na przedniej powierzchni rogówki, drugi – na przedniej powierzchni soczewki, a ostatni – na tylnej powierzchni soczewki.
Przesuwanie przedmiotu przed okiem powoduje zmianę położenia jego odbicia. Dwa pierwsze obrazy są obrazami prostymi i przesuwają na swych powierzchniach odbicia zgodnie z ruchem przedmiotu. Trzeci obraz, powstający na powierzchni wklęsłej jest obrazem odwróconym, a jego ruch przy ruchu przedmiotu odbywa się w kierunku przeciwnym. Ostrość pierwszego obrazu jest zupełna. Pozostałe obrazy są mniej ostre na skutek powiększenia obrazu i powstającego zwykle przy tym przerysowania.
Próbę przeprowadza się w ciemnym lub półciemnym pomieszczeniu. Jako przedmiotu używa się płomienia świecy. Źródło światła ustawia się w niewielkim oddaleniu, pod niewielkim kątem do osi oka. Badający ustawia się tak, aby znaleźć się po drugiej stronie osi oka, pod tym samym kątem, co przedmiot świecący. Po uchwyceniu obrazu na rogówce oraz dwóch pozostałych na soczewce wykonuje się nieznaczne ruchy świecą w takim zakresie, aby obraz jej pozostawał w czasie ruchu na soczewce.
Obserwacja ruchów pozwala na wykrycie zmętnień rogówki zwłaszcza położonych blisko jej tylnej powierzchni, a niewidocznych przy zwykłych oględzinach. Światło jest wówczas w znacznej części zatrzymywane przez zmienioną rogówkę, co utrudnia powstawanie drugiego obrazu, a równocześnie powstaje zniekształcenie odbicia świecy na przedniej powierzchni rogówki. Pogorszenie się obrazu trzeciego, powstającego na tylnej powierzchni soczewki, jest spowodowane zmętnieniami w soczewce.
Badanie dna oka
Badający ustawia się kilkadziesiąt centymetrów przed głową zwierzęcia. Źródło światła – latarkę – umieszcza się poza głową zwierzęcia, u koni na wysokości uszu, a badając małe zwierzęta latarkę umieszcza się około 40 cm od wziernika. Małe zwierzęta bada się w zaciemnionym pokoju, a duże w stajni lub w oborze. Ponieważ zaciemnienie stajni jest kłopotliwe, ustawia się zwierzę w najciemniejszym kącie tak, aby głowa była w cieniu. Światło musi padać na lusterko wziernika pod kątem prostym. Lekarz sam oświetla lusterko trzymając wziernik w prawej ręce, a latarkę w lewej lub też poleca to pomocnikowi. Ręka z wziernikiem znajduje się w odległości 30 cm od oka. Światło odbite od lusterka kieruje się drobnymi ruchami na badane oko. Wiązka promieni pada na źrenicę i przenika na dno oka. Świadczy o tym ukazanie się w źrenicy czerwonego lub zielonego zabarwienia. Obraz barwny widoczny w świetle wziernika jest tylko częścią obrazu dna oka. Trzeba więc z kilku kierunków oświetlać oko, aby umożliwić oględziny coraz to innej powierzchni siatkówki. Powiększenie obrazu dna oka w obrazie prostym, jaki otrzymujemy przy wziernikowaniu, uniemożliwia badanie od razu większego pola.
Badanie wziernikiem oczu dużych zwierząt w warunkach terenowych, a zwłaszcza na spędach i targowiskach, jest znacznie trudniejsze niż w pomieszczeniach zamkniętych. Aby stworzyć zbliżone do prawidłowych warunki badania; szuka się bramy, w której można by ustawić zwierzę tak, aby głowa znajdowała się w półcieniu. Jeżeli jest to niemożliwe należy szukać cienia jakiegoś budynku lub parkanu. Badający staje przodem do światła, a wziernik oświetla światłem naturalnym. Zabarwienie dna oka jest w tych warunkach nieco odmienne niż przy użyciu światła sztucznego. Barwy czerwona i zielona są mniej intensywne, jakby wyblakłe. Zabarwienie dna oka zwierzęcia zdrowego może ulegać zmianie w zależności od różnych czynników, głównie jednak zmienia się pod wpływem rodzaju światła użytego do badania. Po pewnym okresie badania, w którym dno oka jest stale oświetlane przez światło z wziernika, zmienia się nieco zabarwienie światła odbitego od siatkówki. Stwierdzono, że zabarwienie błony odblaskowej staje się bardziej intensywne po kilku minutach badania. Również zabarwienie pola wokół brodawki nerwu wzrokowego zmienia się po tym okresie czasu.
Oprócz warunków technicznych badania dna oka obserwowany obraz może zmieniać się indywidualnie w zależności od ilości barwnika w nabłonku barwnikowym siatkówki i w komórkach naczyniówki. Ilość krwi w naczyniach naczyniówki odgrywa też pewną rolę w powstawaniu zabarwienia oka.
